स्टार्टअप स्वप्ने आणि सौदेबाज

Get back to drawing board

बापाने गुंतवणुक म्हणून घेतलेल्या पुण्यातल्या फ्लॅटमधेच राजनने आपले ऑफिस थाटले होते. परवा खालेल्या पिझ्झाचा बॉक्स न फेकल्याने त्याचा वास रुममधे पसरला होता. कालचे उरलेले अर्धे सँडविच तसेच पडले होते. कांपुटरच्या केबल्स अस्ताव्यस्त पसरल्या होत्या. खुर्चीत बसून, समोरच्या टेबलवर पाय ठेवून ‘Power of Positive Thinking’ अस पुस्तक छातीशी धरुन राजन तसाच झोपला होता. दरवाजावरची बेल वाजली. राजनला ऐकू आली तरी दुर्लक्ष करुन तो झोपलाच राहीला. परत बेल वाजली. राजनने आत बघितले पार्टनर नव्हते. घड्याळात बघितले दहा वाजले होते. बाई आली असेल दोन दिवस ती नव्हती. बाई नसली की खाणे आणि खोली दोन्हीची आबाळ होते. राजनने दार उघडले बाइच होती. सकाळी सकाळी न सांगता पार्टनर्स कुठे निघून गेले म्हणून तो वैतागला होता. खर तर पार्टनर त्याच्या वैतागाचे कारण नव्हते. त्याच्या वैतागाचे कारण होते राहुल पंडीत, ‘The Great Rahul Pandit’ स्टार्टअप विश्वाचा महागुरु राहुल पंडीत, व्हीसी कंपनीचा फंड मॅनेजर राहुल पंडीत, इंग्रजी बोलनाऱ्या व्हीसींच्या दुनियेतल मराठमोळ नाव राहुल पंडीत, आपला वाटनारा पण कुणाचाही नसनारा राहुल पंडीत.

खरगपूरला असल्यापासूनच राहुल पंडीत हा राजनचा हिरो होता. तो त्याला ट्विटरवर फॉलो करीत होता. त्याचा ब्लॉग नियमाने वाचत होता. राहुल पंडीत या नावाने त्याला भारावून टाकले होते. राजनने स्वतःहून पुढाकार घेउन त्याला कॉलेजच्या सेमीनारला बोलावले होते. त्याच्याशी ओळख करुन घेतली होती. त्याचा नंबर घेतला होता. त्याला दुसरा राहुल पंडीत व्हायचे होते. शिक्षण संपले, चांगल्या पगाराची नोकरी लागली. दिड वर्ष नोकरी केली पण स्टार्टअपचा किडा डोक्यात होताच. एका संध्याकाळी त्याने राहुलच्या ब्लॉगमधे वाचले ‘Highly paid job is an emotional slavery’. दुसऱ्या दिवशी त्याने नोकरीतून राजीनामा दिला. तो थेट राहुलला जाउन भेटला त्याच्या डोक्यातल्या वेगवेगळ्या कल्पना त्याला सांगितल्या. राजन नंतर पुढे राहुलला भेटतच राहीला. पण जसजशा भेटीगाठी वाढत गेल्या तसतसा राजनच्या मनातला राहुल मात्र उतरत गेला. मराठी बोलतो म्हणून जवळचा वाटत असला तरी तो दर दुसऱ्या वाक्यात एक मराठमोळी शिवी हासडत होता. कुणाही समोर कसाही राजनचा पाणउतारा करीत होता. गेल्या चार महीन्यात त्याने राजनला आयझेड पासून ते वायझेड पर्यंत साऱ्या शिव्या दिल्या होत्या. पन्नासेक बिझेनस प्लॅन बनवून घेतले होते, एकेक स्लाइड दहा वेळा बनवून घेतली होती. हीरो, आदर्श असा राहुल पंडीत आज राजनसाठी फक्त फंडींग मिळवायचे साधन झाला होता. पण…. राजनला पुण्यातल्या टेन डाउनिंग स्ट्रीट पबमधली मिटींग जशीच्या तशी आठवत होती.
“स्टार्ट अप क्या है?”
“ग्रेट आयडीया”
“बकवास, दिवसाला हजारो आयडीया मी केराच्या टोपलीत फेकतो.”
“टीम”
“भंकस. क्या औकात क्या है तेरी? कित्येक आयआय़टी वाले माझ्या मागे मागे फिरतात.”

आयआयटी जाउ द्या पण साध इंजीनियरींग पण न केलेला राहुल राजनची औकात काढत होता. या राहुलचे कतृत्व काय तर याने कसली तरी कंपनी काढली तीन चार वर्षे चालवली, कुणाला तरी विकली आणि त्या कंपनीने सहा महीण्यात ती प्रॉ़डक्ट लाइन बंद केली. सारी माणसे हाकलून लावली. न खपनाऱ्या प्रॉ़डक्टची कंपनी काढूनही हा मात्र स्टार्टअप विश्वाचा महागुरु झाला.
“Startup is all about money.”
राहुल बडबडत होता राजन ऐकत होता. राजन मनातल्या मनात शिव्या हासडत होता ‘साला ढक्कण’. हातातला ग्लास त्यातल्या बीयरसकट राहुलच्या तोंडावर फेकावा असे राजनला वाटत होते. सारा राग गिळून राजनने शांतपणे विचारले.
“साऱ्या मिटींग झाल्या फंडींगचा निर्णय कधी होइल?”
“फंडींग, तुझ्या प्रॉ़डक्टसाठी” काहीवेळ जीवघेणा पॉझ. “We like it, करु फंडींग.”
राजनचा आपल्या कानावर विश्वासच बसत नव्हता. आता बियरसुद्धा चढली की काय अशी शंका त्याला आली. तो गोंधळलेल्या चेहऱ्याने राहुलला बघत होता.
“Yes man, we will fund you but ….. before that just get three customers. We will fund you what you want at the equity you want to give.”
काही क्षणांपूर्वी आकाशात असनारा राजन धाडदिशी जमीनीवर कोसळला. गेली सहा महिने त्याने राहुलच्या मागे खर्च केली होती. त्याच्या शिव्या ऐकल्या होत्या. बिझनेस प्लॅन, इक्वीटी यातच तो गुंतला होता. हे सारे का तर एक दिवस हे ऐकायला की कस्टमर आण मी पैसे देतो. हेच करायचे होते तर तो कस्टमरच्या मागे लागला असता याच्या मागे लागून काय मिळवले दिवसाला डझनभर शिव्या. कालपर्यंत हाच सांगत होता चांगली आय़डीया चांगल्या तऱ्हेने प्रेझेंट केली की फंडींग येते. प्रॉडक्ट कस्टमर हे कसे पळत येतात मग.
“मला सीड फंड हवाय राहुल ग्रोथ फंड नाही, प्रॉडक्ट बनवायच आहे.”
“आयXX तू मला शिकवतो फंडींग काय ते. तुझ्या त्या स्लाइडवर पैसे उधळायला बापाचा माल वाटला का रे. नो कस्टमर नो मनी.”

त्या दिवसापासून राजनचे एकच ध्येय होते या राहुलला त्याच्याच खेळात हरवायचे. त्याचसाठी राजन दिवसरात्र मेहनत करीत होता. प्रॉडक्टवर काम करीत होता कस्टमरला फोन करीत होता. गेले तीन महीने त्याने कित्येक कंपन्यांना लिहीले होते, प्रत्यक्षात जाउन भेटला होता. प्रदर्शनात भाग घेतला होता. पण कुठनही काहीच उत्तर येत नव्हते. राहुलला आपण हरवू शकत नाही याचीच त्याला प्रकर्षाने जाणीव होत होती. सारा उत्साह, जोश संपला होता. आतातर जीमेल उघडायचासुद्धा कंटाळा येत होता. दरवाजा वाजला पार्टनर आले होते. त्यांनी राजनला बघून न बघितल्यासारखे केले. राजन हल्ली खूप चिडचिड करतो म्हणून ते त्याच्याशी कमीच बोलत.
“Guys, I want to talk to you.” दोघही निमूटपणे राजन जवळच्या खुर्चीत येउन बसले. सहस्त्रने विचारले.
“वाइंड अप?”
“नाही”
“Inflection”
“नाही, एक कस्टमर इंटरस्टेड आहे.”
“काय?” सहस्त्र जवळ जवळ उडालाच. त्याने खुर्ची उलट करुन राजनच्या आणखीन जवळ नेली.
“VDM Textiles. हा माणूस आपले आयुष्य बदलू शकतो. मी नेटवर चेक केल. अहमदाबादची पार्टी आहे. सुरतला दोन आणि अहमदाबादला एक फॅक्टरी आहे. नवीन फॅक्टरी काढलीय ओनली फॉर एक्सपोर्ट. फायनल टॉक, अहमदाबादला बोलवलय.”
“हा मला हवाय राजन. I want him.”
“मी फोन केला, मेल केले. रिक्वार्मेंट घेतल्या. मोठ प्रोजेक्ट आहे. एक करोडपर्यंत तरी जाइल.”
“ग्रेट. अंशी लाखाचा कोट देउ. साठपर्यंत ठीक आहे नाहीतर सरळ उठून येउ.”
“मी तुमचा प्रॉडक्ट का घेउ?”
“तुला कोण घे म्हणते?”
“काय म्हणायच काय तुला?”
“आपण रिहर्सल करायला हवी.”
“का रामलीला आहे का तमाशा?”
“सहस्त्र तो बरोबर बोलतोय. आपल्याला सेल्सचा अनुभव नाही तेंव्हा मॉक ड्रील हवी. चला आताच सुरु करु या. TRAP, Textile Resource Automation Planning is specially designed for textile. It gives 14% productivity improvement. Highest in Industry.”
“ते खरे असेलही पण इतरही प्लेयर आहेच ना.”
“Let me take this, our solution not only improves productivity by 14% but also reduces wastage to half. काम ज्यादा और वेस्टेज कम.”
“तुम्ही नवीन आहात, पोर आहात उद्या पळून जाल.”
“त्याची काळजी नसावी, आम्ही दोन वर्षाची सर्व्हीस गॅरंटी देतो. दोन वर्षे सॉफ्टवेअर अपडेट फुकट.”
“इतकच नाही तर शेवटची पाच टक्के रक्कम आम्ही दोन वर्षे ग्राहक सेवा दिल्यानंतरच घेतो.”
“Awesome, this is working guys.”

मुंबइवरुन ट्रेन पकडायची असल्याने सहस्त्र आणि राजन मध्यरात्रीच पुण्यावरुन निघाले. अहमदाबादला पोहचत पर्यंत दहा वाजले. अजूनही अर्धा तास वेळ होता मिटींग साडेदहाची होती. रिक्षात मधेमधे कुठलातरी मुद्दा आठवत होता, त्यावर चर्चा होत होती. अधेमधे चर्चेत राहुल आला की दोघांच्याही तोंडात दोन शिव्या येत होत्या, मस्तकात आग भडकत होती.
“तुला सांगतो राजन आज जर हे डील झाले ना तर हे व्हीसी लाइन लावतील आपल्यासमोर. त्या राहुलचा थोबडा बघण्यासारखा असेल.”
“असे कस्टमर मिळाले तर फंडींगची गरजच काय?”
मोठ्या रस्त्यावरुन रिक्षा आत वळली. आता छोट्या छोट्या गल्ल्या दिसू लागल्या, पुढे गोशाळा आली इकडे कुण्या कंपनीचे ऑफिस असेल असे अजिबात वाटत नव्हते. एकदोन गल्ली गेल्यावर रिक्षा एका जुन्या, पडक्या इमारतीसमोर उभी राहीली. दोघांनीही रिक्षातून बाहेर बघितले. इमारतीवर जय श्रीकृष्ण टेक्सटाइल्स भवन असे लिहिले होते. कंपनांच्या यादीत एक नाव VDM Textiles असेही होते. दोघेही आत गेले. आतली परिस्थिती वेगळी होती. बाहेरुन जुनाट वाटनाऱ्या इमारतीत आत साऱ्या आधुनिक सुविधा होत्या. प्रशस्त असे रिसेप्शन होते. दोघांनीही रिसेप्शनीस्टला आपले कार्ड दिले. तिने कोणाला तरी फोन केला. एक विशीतला तरुण बाहेर आला.
“राजन”
“हो मीच.”
“एमडी साहाब वेट करके निकल गये.”
“निकल गये.”
“उनको जरुरी काम था. आप बैठीये, आ जाएंगे. आपको लेने स्टेशनपे मर्सिडीज भेजा था.”
राजन आणि सहस्त्र दोघांनीही एकमेकांकडे बघितले. घ्यायला मर्सिडीज येउनही आपण रिक्षाने आलो साल फुटक नशीब आपल. त्या विशीतल्या तरुणाने दोघांनाही आत एका खोलीत बसवले. छान लेदरसोफा होता. सहस्त्र तर पाय लांब करुन पसरला सुद्धा, तेवढ्यात एक मनुष्य पाणी घेउन आला.
“थँक्यू.”
“नाष्टा सर, फाफडा, जलेबी, ढोकला?”
“नही नही. हमने कर लिया है.” सहस्त्रने आश्चर्याने राजनकडे बघितले.
“चाय या कॉफी?”
“दो फिल्टर कॉफी लेके आना.” राजनने काही बोलायच्या आतच सहस्त्रने उत्तर दिले. तो मनुष्य लगेच दोन कॉफी, बिस्किटे आणि दोनतीन प्रकारची शेव घेउन आला. खाणे झाले, कॉफी झाली पण अजून कोणी आले नव्हते. दोघेही वॉशरुममधे गेले, तोंडावर पाणी मारले, आळोखेपिळोखे दिले, तोंड वेडवाकडे करुन तोंडाचा व्यायाम केला, घसा खाकरला, टाय ठिक केला. परत त्याच खोलीत येउन बसले. एक तास गेला, दीडतास गेला, दोनतास गेले. कोणीच आले नाही फक्त तो मघाचाच मनुष्य पाणी घेउन येत होता. एक वाजता सकाळचा विशीतला तरुण आला.
“एम डी साहाबको टाइम लगेगा. आप खाना खा लिजिये.”

लगेच सहा सहा वाट्या असनाऱ्या दोन थाळ्या आल्या. साग्रसंगीत गुजराती जेवण आणि वरुन आग्रह. हे खाउन पहा, ते खाउन पहा. दोन दिवसापासून उपाशी असल्यासारखे दोघांनीही जेवण केले. बरोबर तीन वाजता चहा आला. आता कंटाळा आला होता. सहस्त्र मधे मधे रिसेप्शनला जाउन विचारत होता पण काहीच उत्तर नव्हते. पाच वाजता कचोरी आली परत चहा आला. सहा वाजता ऑफिस सुटायची वेळ झाली. हळू हळू सारी इमारत रिकामी झाली, सारे दरवाजे बंद झाले, सारे दिवे विझले फक्त यांच्या खोलीतला दिवा सुरु होता. बाहेरही कुट्ट अंधार होता, असा अंधार जुनाट इमारत, पूर्ण इमारतीत दोन वॉचमन आणि हे दोघे. भिती वाटली. दोघांनाही आता कसलीच हालचाल करावीसी वाटत नव्हती दोघेही शांतपणे सोफ्यात बसले होते. नऊ वाजले. मघाचाच मनुष्य परत दोन थाळ्या घेउन आला. परत आग्रह करुन जेवण झाले. पोटात जागा नसतानाही खावे लागले. रात्री न झालेली झोप, सकाळपासून एकाच जागी बसून आलेला कंटाळा आणि भरपूर जेवण यामुळे जेवण झाल्यावर लगेचच दोघांनाही झोप आली. तिथेच सोफ्यावर दोघेही झोपले.

“साहाब एमडी साहाब बुला रहे है.”
सकाळचाच विशीतला तरुण उठवत होता. आता तो पायजामा, शर्ट घालून होता. राजनने घड्याळात बघितले रात्रीचे साडे अकरा वाजले होते. कसलाही विचार न करता दोघेही त्या तरुणाच्या मागे निघाले. क्युबीकल मागे क्यबीकल असे करीत तिघेही चालले होते. इमारतीच्या दुसऱ्या टोकाला आले. मागे थोडी मोकळी जागा होती तिथे कसलातरी घाण वास येत होता. एक गल्लीसारखा रस्ता ओलांडला समोर मोठा बंगला होता. बंगल्याचे फाटक उघडून आत शिरले. बंगल्याच्या इमारतीच्या बाजूने फरशा टाकून बंगल्याच्या मागे जायला छोटा रस्ता केला होता. बंगल्याच्या मागे अंगण होते पण सारा अंधार होता त्यामुळे कुठे काहीच दिसत नव्हते. मेहंदीची आणि गुलाबाची झाड येवढच काय ते दिसत होत. रातकीड्यांची किरकिर मात्र ऐकू येत होती. बरेच चालल्यावर एक छोटी पण दोन मजले असनारी इमारत दिसली. इमारतीत वर जायला एक लोखंडी, चिंचोळा, खांबाभोवती फिरनारा जिना होता. तिघेही जिन्याने सर्वात वरच्या मजल्यावर आले. तिथे एक छोटीसी खोली होती. त्या तरुणाने खोलीचे दार उघडले. आत जुनाट पद्धतीचे ऑफिस होते. कांपुटर वगेरे असले तरी जुनी कपाट, फाइल्सचा ढीग, देवाचे फोटो असे सारे होते. राजन आणि सहस्त्र आत जाताच आतल्या एका साठीतल्या मनुष्याने त्यांचे स्वागत केले.
“जय श्रीकृष्ण. आओ राजनबाइ, बैठीये.” हस्तांदोलन केले.
“आपका परीचय”
“मेरा पार्टनर है सहस्त्र”
“जय श्रीकृष्ण. आयआयटी.” सहस्त्र फक्त हसला. “राजनबाइसे तो बात होते ही रहती है आपसे कभी बात नही हुइ. क्या लोगे, चाय कॉफी, कोल्ड ड्रींक?”
“नही. खाना बहुत हो गया सुबहसे.”
“आप फिर ऐसा करो सोडा ले लो.  हमारे यहाका सोडा तो पुरे एमदाबादमे फेमस है.” असे म्हणत त्याने हातातली बेल दाबली तसाच तो तरुण आत आला.
“दो लेमन सोडा और मेरे लिये काला खट्टा लेके आणा. तरुण गेला. “हमारा छोकरा है. बीकॉम कीया है. अभी धंदा यही देखता है. पढकेभी अब आप लोगोकी तरह आयआयटी तो नही जायेगा. आप लोगोको कुछ परेसानी तो नही हुयी ना. मै थोडा लेट हो गया.”
“नही. कोइ तकलीप नही.”
“हमारी मौसीके बेटी की सास मर गयी उधर जाना पडा. वैसे हमारे एमदाबादमे ट्रेफिक तो होता नही पर पता नही आज ट्रेफिक जेम था.” लगेच सोडा आला. सोडा पिउन झाल्यावर त्याने विचारले.
“बोलो राजनबाइ क्या कहते हो?”
“सर हम लोग टेक्सटाइल कंपनीके रिसोर्स प्लॅनींग और ऑटोमोशनका सॉफ्टवेअर बनाते है.”
“वो सब तो हमने वेबसाइटपे पढ लिया है. रोकडा कितना बोलो.”
“अब आपसे क्या छिपाना आप हमारे पहले कस्टमर हो. हमने आपका काम देखा, बडा काम है. कोइ और होता तो हम एक करोड लेते आपके लिये केवल अस्सी लाख.”
“बहुत अच्छा कोइ प्रोब्लेम नही. आप आयआयटीवाला हो तो आपका प्रोडक्ट का कोलोटी नंबर वन होगा. मुझे कोइ शक नही. आयआयटीवाले हो तो पहले पेटंट भी करवाया रहेगा. आपका प्रोडक्ट तो वेस्टेजबी कम करता है. सर्व्हिसका कोइ टेंसन नही. मै तो धंदा विस्वासपे करता हूँ, मुझे विस्वास है आप लोग भागने वालोमेसे नही. बात खत्म, डील पक्की. जय श्रीकृष्ण. पाच लाख फायनल तीन लाख चेक, दो लाख केस. रोकडा. आजकल केसकी समस्या हो गइ है राजनबाइ.”

कुणीतरी पर्वताच्या टोकावर नेउन सुंदर सूर्यास्त दाखवता दाखवता जोरात धक्का द्यावा तसे दोघांचे झाले होते. काय बोलावे काही सुचत नव्हते. घड्याळ बाराचे ठोके देत होती. दोघांनीही गोंधळलेल्या चेहऱ्याने एकमेकाकडे बघितले.
“कुछ कम है, ठीक है बीस हजार बढा देंगे. हमारे दोस्तीके नाम. जय श्रीकृष्ण.”
राजन आणि सहस्त्रच्या सर्व मुद्द्यांना मान्य करुनही तो रक्कम काही हजारानेच वाढवत होता. दोन तास तसेच गेले. शेवटी तो बोलला.
“देखो मुझे भी सोना है और आप लोगभी थके होंगे. ग्यारा लाख एकसो एक. सारा पैसा चेकसे. पक्का.”
राजन आणि सहस्त्र दिवसभरात इतके थकले होते की पुढे ताणायचे त्राण दोघातही नव्हते. सहस्त्र तर अधेमधे डुलकीही देत होता. मुख्य म्हणजे कस्टमर हवा होता, त्याशिवाय गाडी पुढे सरकनार नव्हती. कस्टमर नाही म्हणून राहुल पंडीतने नाकारलेली कंपनी असे नाव व्हीसीच्या विश्वात पसरले होते. नफा तोटा काय आहे याचा विचार न करता कस्टमर मिळवणे गरजेचे होते. अचानकच राजनच्या डोक्यात थोडा वेळ घ्यावा असा विचार आला. त्याने विचारले
“वो तो ठीक है पर एकबार आपका फॅक्टरी देख लेते. तो काम कैसे करना समझमे आ जाता.”
“वो तो नही हो सकता.”
“क्यू. कोइ पेपर साइन करना है तो कर लेंगे.”
“अऱे नही हम तो विस्वासपे धंदा करते है. पेपर वेपर सब वकिलोका पेट भरने के लिये है. पर क्या है फेक्टरी नही है.”
“क्या फॅक्टरी नही है.”
“आज नही है पर कल बन जायेगी. सरकार अभी गाववालोसे जमीने ले रही है. फिर उसका सेझ बनायेगी, प्लोट देगी. फिर हम कोइ प्लोट खरीदके फैक्ट्री डाल देंगे. वा तो हो जायेगा पक्का बस थोडा टाइम लगेगा.”
“मतलब आज कुछ भी नही है.”
“ऐसा नही है जमीन तो है ना.”
“क्या तमाशा बनाके रखा है आपने. हम पुनासे यहा आये आपका काम करने के लिये. सुबहसे हमको बिठाके रखा. पिछले तीन घंटोसे हम लोग प्राइस डिस्कस कर रहे है. ये सब किस लिये? उस बंजर जमीन के लिये जो अभी हमारी क्या सरकारकी भी नही है. क्या है ये सब? क्या चाहते क्या हो आप?”
“एक्विटी”
“इक्वीटी मै कुछ समझा नही.”
“नही समझ पाओगे. स्टार्टअप क्या है पैसेका खेल है. ये हातसे आता है वो हात से जाता है. बिचमे जितना बटोर सकते है बटोरलो. तुम हमे एक्विटी दोगे हम उसे फंडींग राउंड मे बेच देंगे. तुम्हे फंडींग चाहीये मुझे पैसा.”
“मै आपको इक्वीटी क्यू दू?”
“तुम दोगे वो भी २० प्रतिशत. तुम्हे कस्टमर चाहीये हम देंगे. सब मेनेज हो जायेगा बिलकुल चिंता मत करना. बिना कस्टमर तुम्हारी क्या व्हॅल्यू है. कस्टमर है तो व्हॅल्यू है. व्हॅल्यू है तो फंडींग है. सोच लो.”

राजन तसाही भडकलेला होता. सारे ऐकून सहस्त्रची पण झोप उडाली होती. पुण्यात असता तर त्याला धक्के मारुन हाकलला असता. राजन तसाच रागारागात उठला, त्याच्यामागे सहस्त्रही उठला. दोघेही परत जायला निघाले.
“राजनबाइ, सोचलो अच्छा ओफर है. इस खेलमे आप ना पहले हो, ना अकले हो. कोइ ना कोइ तो ओफर लेही लेगा तो आप क्यू नही. ठंडे दिमागसे सोच लो राजन बाइ.”
असे म्हणत तो मनुष्य खुर्चीतून उठला. राजन आणि सहस्त्र धक्कातून अजून सावरले नव्हते. तेथेच दरवाज्यात उभे होते. तो राजनच्या जवळ येउन म्हणाला
“राजनबाइ बुरा मत मानना आपको तकलीप दी. पर क्या करे ये खेल है हम तो छोटे प्यादे है. सारा खेल तो उसका है. उपर क्या देख रहे हो उप्परवाले का नाही,  खेल आपके पंडतका है. राहुल पंडतका. हमे तो कमिशन लेते है खेल तो वो खेलता है.  जय श्रीकृष्ण.”

बाहुबली आन जानराव

दोन बरस माणसाले येकच गोष्ट सतावत होती ‘कटप्पाने बाहुबलीको क्यू मारा.’ आता आपल्याले परेशान्या का कमी रायते का जी. अमदा तूरीन पार खाउन टाकल. दरसाली अळी तूरीले खाते अमदा तूरीने आपल्याले खाल्ल. त्येच्यात हे परेसानी आणखीन कायले ठेवाची. बाहुबली येनार अस समजल तवाच म्या फोन करुन माया साडभावाले सांगतल मायासाठी दोन टिकिटा काढून ठेवजो. ज्या तारखेच भेटेन त्या तारखेच काढजो, म्या येतो. मी आन माया ढोरकी धन्या, त्याले मायासारखाच पिक्चरचा भारी शौक हाय. बायको पोरायले घेउन यवतमाळेले गेली. म्या बी मायी वावरातली काम आटपून घेतली. नाही कणच्या दिसाच टिकिट भेटन काही सांगता येत नाही न भाउ. रोज फोनची वाट पाहात होतो. धन्यान तर परेसान करुन सोडल होत, घंटाघंट्याले इचारे ‘फोन आला का, फोन आल का’. साडभावान टिकिट काढल्याचा फोन केला आन म्या आन धन्या शिद्दे नागपुरात पिक्चर पाहाले पोहचलो. तुम्हाले सांगतो राजेहो येक रुपयाचा पछतावा नाही झाला, का पिक्चर हाय पूरा पैसा वसूल. असा पिक्चर आजवरी बनला नाही. मजा आली.

पिक्चरमंधी जे बी हाय ते पहील्या बाहुबलीवाणीच लय मोठ, कोठ बी लहाणसहाण काम नाही. कंजूशीचा कारभारच नाही. येथ बैल मोकाट नाही सुटत हत्ती मोकाट सुटते, तो बाहुबली खासर वढत नाही आणत तर रथ वढत घेउन येतो. येकटा माणूस हत्तीले आटोक्यात आणते, मंग बाहुबली हाय तो. त्या बाहुबलीले पाहून आमचा धन्या तर नुसता लवत होता. तिकड तो बाहुबली कुदला का इकड आमचा धन्या लवे. म्या त्याले म्हटल ‘आबे धन्या कायले लवते बे येवढा, चांगल नाही दिसत अस.’ तो काही आयकत नव्हता, आता पिक्चरच तसा चालला होता नाी जी त्याचा बी काय दोष म्हणून मंग म्याच त्याले पक्का धरुन ठेवला. बिल्कुल लवू नाही देल. तिकड तो बाहुबली हत्तीच्या सोंडेवरुन हत्तीवर यंगला, हत्तीच्या सोंडेत त्यान बाणाची दोरी देली. आता तो बाण मारनार तसा म्या धन्याले सोडला म्हटल ‘धन्या लव लेका तुले जेवढ लवाच तेवढ लव.’ बाहुबली पायताना नाही उड्या माराच्या तर कवा माराच्या जी. खर सांगू मले बी लवाव अस वाटत होत पण … जाउ द्या.

या पिक्चरमंधी का नाही ते सांगा लवस्टोरी हाय, मायलेकाच प्रेम हाय, येकापेक्षा येक फायटा हाय, गाणे हाय, कॉमेडी हाय, मोठाले माहाल हाय, शिनशिनेरी हाय, भावाभावातला झगडा हाय. प्रेम, वचन, धरम साऱ्या गोष्टीचा झोलझाल हाय. कणच्या बी चांगल्या अशा बेस पिक्चरमंधी जे जे पायजेन ते ते हाय. बंद येकाच पिक्चरमंधी मंग हाय का नाही पैसा वसूल. आपल्या बाहुबलीची लवस्टोरी अशी जोरदार हाय का नुसत्या लवस्टोरीचाच पिक्चर बनला असता. बाहुबलीच्या हिरोइनचे नुसते डोळेच दिसले आन तिच्या डोळ्यान बाहूबलीच का म्या बी घायाल झालतो. फॅन झालतो. नुसती तिलेच पाहत राहाव वाटे जी. पहील्या पार्टातली खप्पड म्हातारी तिच्या जवानीत अशी गोड पोरगी असन अस वाटलच नाही जी. ज्यान कोण त्या गोड पोरीची खप्पड, खंगलेली म्हातारी करुन टाकली अशा माणसाले जगाचा काही अधिकार नाही. अशा भल्लाले मारलाच पायजे चांगला ठेचून काढला पायजे. आता ते बाहुबलीची हिरोइन तवा ते बी त्याच्यावाणीच पायजेन का नाही. तेबी अशी तलवार चालवते, बाण तर असा मारते य़ेका झटक्यात तीन तीर समोरचा खल्लास. रानडुकरायची शिकार करते. डेरींग बी केवढ पोरीत, ते महाराणी शिवगामीच्या राजदरबारात जाउन त्या महाराणीलेच खरीखोटी सुनवुन येते. डेरींग लागते ना भाउ, मजाकची गोष्ट हाय का. बाहुबलीले हिरोइन पायजे होती तर अशीच, ते काही महालात बसून इकडून आले ना तिकडून गेले अशी बोंबलत नाही बसत. महालावर हमला झाला तर तेबी हातात बाण घेउन धावते. का सिन हाय जी तो, दिलखूष. अशी हिरोइन जवा प्रेम करते ते मनापासून करते. येकदा प्रेम केल ना का मंग त्याच्या संग कोठबी जाले तयार होते. लयच आवडली आपल्याले हिरोइन, म्या त्या हिरोइनच नाव टिपून ठेवल आता फुड तिचा कणचाबी पिक्चर आला तरी आपण पायनार, भाषा समजो अगर ना समजो.

बाहुबलीची हिरोइन अशी जबरदस्त तर त्याची माय का कमी होती का. ते तर महाराणीच व्हय. महिष्मती साम्राज्याची महाराणी शिवगामी, हे वटारडोळी, कवाबी पाहाव तिचे डोळे तसेच मोठाले. डोळे वटारुनच रायते ते. तिच्या नुसत्या डोळ्याले पाहूनच कोणाले बी भ्याव वाटन जी तिच मंग तो बाहुबली का असेना. का तो तिचा महाल, का तिचा राजदरबार, का तिची बसाची स्टाइल का तिच सिंहासन, साली नजर खालपासून वर पर्यंत पोहचालेच केवढा टाइम लागत होता. तिन नुसती नजर फिरवली का बंदे चूप. तिची चाल बी तशीच. महाराणी पायजेन तर अशी, तिले पहीली चिंता आपल्या प्रजेची. लोकासाठी ते काहीबी करु शकत व्हती. मंग मागपुढ पाहात नव्हती येच्यात आपला जीव जाउ शकते, पोरायचा जीव जाउ शकते. अंहं पयल काम लोकायले वाचवाच, त्यायच रक्षण कराच. महाराणी म्हणून ते अशी येकदम कडक तर माय म्हणून लय जीव लावनारी. आपल्या पुतण्याले पोटच्या पोरावाणी सांभाळल तिन. म्या तुम्हाले सांगतो बाहुबली नशीबवान होता त्याले देवसेना सारखी बायको आन शिवगामी सारखी माय भेटली. हे जर त्याले भेटले नसते तर तो आखाड्यात कुस्त्या खेळनार पहेलवाण बनला असता, बाहुबली बनला नसता. बाहुबलीले बाहुबली बनवल ते त्याच्या मायन आन बायकोन. साऱ्यायलेच अशी बायको आन अशी माय भेटली तर बंदेच बाहुबली बनते पाय.

बाहुबली असा तगडा तर त्याच्यासंग फाइट करनारा विलन बी तसाच तगडा पायजेन जी. तो जर लुचुपुचा असता तर कस जमन जी. बाहुबलीन येवढी ताकत का हत्ती आन घोडेच अडवाले वापराची का? विलन नुसता ताकतवाला पहेलवाणच होता आस नाही तर लय डोकेबाज होता. त्याचा दिमाग कांपुटरपेक्षाही तेज चालत होता. कोणच्या टायमाले कोण का बोलल पायजे त्याले बराबर समजे. त्याचा बाप येडा होता, त्या कटप्पान त्याले सांगतल व्हत तू मंदबुद्धी हाय म्हणून. फालतूची बडबड करनारा पण तो भल्ला त्याले बराबर चूप करे आन त्याले तवाच बोलू दे जवा जरुरत राय. आखरीच्या फायटमंधी विलन का दिसला जी साल कणच्या हिरोले खाली पाहाले लावन. केसाची गाठ पाडून शर्ट फाडून का फाइट खेळतो जी. मोक्यांबो मेल्यापासून असा विलन पायलाच नव्हता. त्याचे दंड व्हय का व्हय. त्यान आखरीच्या फायटमंधी बाहुबलीले म्हणजे पहील्या बाहुबलीच्या पोराले माराले का का नाही वापरल जी. लोखंडाचा गोळा माराच तर तो केवढा मोठा शंभरक किलोचा असन, तो उचलाले बी ताकत लागते न जी अस चिरकूट लकडी पहेलवाणाचा काम हाय का ते. त्यायच्या आखऱीच्या फायटीमंधी का नाही तुटत सांगा. भल्लाचा रथ तुटते, भल्लाचा पुतळा खाली पडते, भितीच्या भिती तुटते, झाडच्या झाड मोडून निघते. येक गोष्ट सुटत नाही, येवढा खर्च करुन जे जे काही मोठ बनवल ते बंद तोडून टाकल. जे हातात लागन त्यान फाइट खेळले. याले म्हणते दुष्मनी याले म्हणते फाइट. का हो भाउ बराबर हाय का नाही. अशी फाइट म्या याच्या आधी पायली नवती. तिकड त्यायची फाइट चालली होती इकड आमचा धन्या फायटा मारत होता. जोरजोरात वरडत होता मार. मार.

कॉमेडी कराले आपला कटप्पा हाय न जी, बाहुबलीचा मामा. लय हासवल बा त्यान. पहील्या पार्टात त्याले पायल तवा वाटलच नाही हा बुढा कॉमेडीबी करत असन म्हणून. पण काहीही म्हणा खरा कटप्पा हातात तलवार घेउन लढाइच्या मैदानावरचाच. त्यान शेवटी बाहुबलीले मारलाच नाहीतर बाहुबली काही असा मरत नव्हता. मले वाटते त्याले बाहुबलीले माराची गरज नव्हती त्यान बाहुबलीले नुसत सांगतल जरी असत तर बाहुबलीन सोताच सोताले मारुन घेतल असत. त्याचा लय जीव होता कटप्पावर आन कटप्पाचा बाहुबलीवर. या कटप्पानच मायी लय मोठी परेशानी दूर केली त्यानच शेवटी उत्तर देल ना
‘कटप्पाने बाहुबली को क्यू मारा?’

लिहनार
जानराव जगदाळे
ता. हिंगणघाट, जि. वर्धा.

ते का करुन रायली असन बा

माया एक सोबती हाय, पवन्या. हाय आमच्या गावचंच पोरगं, पण आता पुण्याले रायते तर सोताले साहेब समजते. दहावीत पहल्यांदी नापास झालता. ते इंग्रजी गाववाल्यायले रडवतेच न जी. मंग सप्लीमेंटरीच्या टायमाले म्याच माया काकाले घेउन त्याले पेपर तपासनाऱ्या मास्तरकड घेउन गेलतो. तसं पोरगं हुशार होतं, फक्त इंग्रजीच तरास देत होती. तसबी इंग्रजी शिकून कोठ कालेजात प्रोफेसर व्हाचं होतं? आमी त्या मास्तरले बंद बराबर समजावून सांगतलं, मास्तरले बी पटलं आन झालं पोरगं पास. पुढ जाउन आयटीआय केलं आन पुण्यात कोण्या कंपनीत जाउन चिकटलं. आता हे पोट्ट पुण्यात रायते तर मले शिकवते, “काहून नको म्हणत जाउ बे, का बरं म्हणत जा.” म्या काय कमी हाय का, म्याच त्याले वर इचारतो, “काहून बा, काहून काहून नाही म्हणाचं? काहून म्हटल तर का बिघडल?” त्याच्या बहीणीचा तिळवा होता तवा तो संक्रांतीले गावाकड आलता. मले म्हणे, “चल, नागपुरात जाउ पिक्चर बिक्चर पाहू, थोडीसी दारु गिरु पिउ.” तसे मले का कमी काम होते का सोयाबीन मार्केटात न्याच होत, कापसाले बाया पाहाच्या होत्या, तूरीवर फवारा माराचा होता, पण दोस्तीखातर जाच लागनार होत. बायकोले सांगतलं, “तू कापसाले बाया पायजो, म्या सोयाबीन मार्केटात नेउन टाकतो आन पवन्यासंग नागपुरले जाउन येतो. त्याले काही खरेदी कराची हाय म्हणे.”

सकायी सकायीच सोयाबीन हिंगणघाटाच्या मार्केटात टाकलं, तेथूनच बस पकडून नागपुरले आलो. पवन्या म्हणे कोणचा का मराठी पिक्चर पाहू, ‘ते का करुन रायली असन बा.’ मी तर मराठी पिक्चर पाहतच नाही न जी. ते पुणे मुंबइवाले मराठी पिक्चर आपल्याले काही समजत नाही, तवा कायले फालतू टाइमपास कराचा? आता इतक्या वर्षात तो सैराटच का तो पायला होता. नाहीतर मराठी पिक्चरशी संबंधच नाही. माया सोबती पक्का पुणेवाला झाला. मले म्हणे, “आबे नाय तू पाय, मस्त पिक्चर हाय.” दोस्तीखातर माणूस काहीबी कराले तयार रायते, तर मंग पिक्चर पाहाले का जाते? काहो?

तुमाले सांगतो राजेहो, हा पिक्चर म्हणजी मजाक हाय, बंदा पिक्चर मजाक मजाक मधी बनवलाय. पिक्चरची स्टोरी ना धड लवस्टोरी हाय, ना बदला हाय काहीतरी भलतीच मजाक हाय. मजाक मजाक मधी एकाच कालेजात शिकलेली पोर पोरी एकत्र येते. बसून दारु गिरु पेते, कालेजातले फोटो पायते. कालेजातल्या गोष्टी करते. आता हे नाही इचारच हे समद कराची जरुरत का हाय बा. आम्ही का कालेजात गेलो नाही का कधी? मले तर मालूम हाय, अर्ध कालेज चहाच्या टपरीवर गेल रायते आन अर्ध पानठेल्यावर गेल रायते. कालेज आठवाच म्हणजे का ते टपरी आठवाची का पानठेले? जाउ द्या, पुणेवाल्यायच कालेज हाय ते. त्यायन कान व्हाटसअप वर ग्रुप जमवून मिटिंग ठरवली. आपल्याच कालेजात शिकलेल्या पोट्ट्यायले भेटायले कायले य़ेवढ्या झंझटी पायजे. आमले तर नाही लागत, मायाकड फोन नाही अस नाही. वाटण्या होउन मले इस एकराची शेती आलती. कोरडवाहू शेतीत पंप लावले आन वलीत केल. आजही माणूस माणूस पऱ्हाटी उभी हाय आपल्या वावरात. मायाकड बी सॅमसंगचा फोन हाय. दुसरा तिसरा घेतच नाही आपण. ते व्हाटसअप बी हाय. रायले कालेजातले पोट्टे ते तर भेटतच रायते. पोट्टे जाउन जाउन जाइन कुठ जी, हिंगणघाटात नाहीतर वर्धेत, मोठच झाल तर नागपुरात. सणवार रायला का गावाकड येत रायते तवा भेट होतच रायते. कालेजातल्या पोट्ट्यायले भेटण्यात अस का खास हाय हेच मले समजल नाही. अशी स्टार्टींगच समजली नाही तर फुडं पिक्चर का समजन जी!

पिक्चरमधला हिरो, त्याच लगीन झाल हाय, त्याले बायको हाय, गोड पोरगी हाय, पिक्चरची हिरोइन तिचबी लगीन झाल हाय, तिलेबी नवरा हाय, तिलेबी गोड पोरगी हाय. अस दोघायचबी समद मस्त चालल असताना मंग ‘ते का करुन रायली असन बा’ अशी झंझट कायले पायजेन म्हणतो मी. फुकटच दिमागाले तरास द्याचा. काहो, तुम्हीच सांगा, फालतूचाच डोक्याले ताप हाय का नाही हा? पण नाही, हा लफूट पोट्ट्य़ावाणी तिच्या मांग मांग हिंडत रायते. चांगल्या शिकल्या सवरल्या संसारी माणसाले हे शोभते का जी? मले तर समजतच नाही पोट्टे शिकले का काहून जास्त इचार कराले लागते ते? तिच्या मांग लागूनबी याले का भेटनार होत, तिच तर लगीन झालत याचबी झालत. ना याले तिच्याशी लगन कराच होत ना तिले याच्याशी लगन कराच होत. मंग कायले भेटाची भानगड कराची? मले तर ते गणित काही समजल नाही. बरं, हा असा बहकला जाउ द्यास, पोट्ट व्हय, कधी नशेत बहकते. पण त्या पोरीन तरी बराबर वागाव का नाही? सांगाव ना, बाबा जे होत ते झाल गंगेल जाउन मिळाल, आता माया नवरा हाय, पोरगी हाय तवा आता माया मांग काही हिंडू नको. पण नाय तिले बी याले भेटाच रायते. भेटून का लगीन करनार होती का त्याच्याशी, आपल्या नवऱ्याले आन सोन्यासारख्या पोरीले टाकून त्याच्या मांग हिंडनार होती? आता तुम्हीच सांगा हे मजाक नाही तर काय? हा मजाक मजाक मंधी तिले भेटाले जाते आन तेबी मजाक मजाक मंधी याले भेटते. हे अशी मजाक पायत टाइमपास करण्यापेक्षा बर्डीवर मॉलमंधी हिंडू, सावजीले जाउन ताव मारु अस पवन्याले सांगाव म्हणून म्या पवन्याकड पायल. तर पायतो काय ते आमच गाववाल पोट्ट आता पार पुण्याच झालत. ते मधेच हासत का होत, त्याच्या डोयात पाणी का येत होत. पार येड झालत. मले तर समजतच नव्हत त्याच्याकड पाहून हासाव का रडाव. तवा म्या मस्त एसी मंधी ताणून देल्ली.

मधे मधे उठत होतो आन पिक्चर पाहात होतो आन पुन्हा झोपत होतो. येकदा पायल त्यान भावाची जिन्स घातली म्हणून त्याच कवतुक चालल होत. त्याले का लागते म्या तर अख्ख कालेज बापाची आल्टर केलेली पँट घालून काढल. दाहावीपर्यंत आम्ही हाफपँटीतच फिरत होतो, आमचा बाप फुलपँट देतच नाही म्हणे. तवा कालेजात गेल्यावर फुलपँट भेटली तर केवढ कवतुक आमाले, बापाची आल्टर केलेली पँट म्हणून का झाल फुलपँट तर होती. येथ यान भावाची जिन्स घातली म्हणून कवतुक, मजाक नाही तर का जी हे राजेहो? येकदा पायल पोरगी पोरायसाठी बापाची उरलेली दारु आणून देते. म्या बी चार पावसाळे पायले. जर कोणची पोरगी लग्नाअगुदर का तुमाले तिच्या बापाची उरलेली दारु आणून देत असन तर तिच्यासारखी बायको या जगात दुसरी कोणची नाही. य़ेकदम बेस नंबर वन. लग्नाअगुदर पासूनच तुमची प्याची सोय करनारी बायको सापडते का आजच्या जमान्यात. अशा पोरीले सोडून देनार पोरग भैताडच म्हणा लागन. हे असे भैताड अशा पिक्चमंधीच सापडते असली जिंदगानीत नाही सापडत. म्हणून म्हणतो मी, बंदा पिक्चर मजाक हाय.

पिक्चरचा येंड आला, तवा म्या जोरजोरात घोराले लागलो होतो. बाकीचे मायकड पाहात होते म्हणून माया दोस्ताले मायी लाज वाटली. त्यान मले उठवल. डोकच उठल माय. म्या पवन्याले इचारल ‘हे दोघ कोठ आले बे आंधाराचे?’ पवन्यान मले चूप बसाले सांगतल. आता याले येकट्यालेच पिक्चर पाहाचा होता तर मले कायले घेउन आलता देव जाने. म्या झोपलो होतो तर मले सांगाले का जाते जी? तेथ आंधारात बसून ते दोघबी लंबाले डायलाग फेकत होते. आता पिक्चरचा येंड आलता आन हे डायलाग फेकत होते. अस रायते का कधी? बर डायलाग फेकाचे असन तर आपण कोण आहो हे तर पायल पायजे का नाही? आपण का अमिताभ आहो का दिलीप कुमार, मंग कायले बकबक कराची? हे बकबकच, डायलाग नाही. येकदाची त्यायची बकबक संपली पिक्चर संपला. म्या सुटलो येकदाचा. कैदेतून सुटल्यावाणी झालत मले. आमच्या पवन्याले हे पिक्चर लयीच आवडल. मले म्हणे,

“याले म्हणते पिक्चर जन्या. कस आपल्या मनातल सांगते. आपल्याले बी वाटते ना कधी कधी ते आता का करुन रायली असन बा?”

“कायले वाटाले पायजे बे? सारेतली गोष्ट येगळी होती आताची येगळी. आता काही त्या साऱेतल्या सुबाभळीवाणी रायल्या नसन साऱ्या वडाच्या झाडावाणी सुटल्या असन. वडाच्या फांद्यावाणी येका खांद्यावर येक पोरग आन येका हातात दुसर पोरग. का करनार हाय बे त्या दुसर? बायाच्या मांग हिंडाच, घरचा सैपाकपाणी कराच, बाजाराले जाच. आपल्याच घरात पाहाच. जे आपल्या घरात चालल रायते तेच समद्यायच्या घरात. समदीकड मातीच्याच चुली हायेत पाय.”

“तस नाही जन्या, वाटत लेका. तुले कधी इमलीची आठवण येत नाही?”

म्या म्हणतो फोड बसल्यावर त्याच्यावरची खिपली कायले काढाची? जे व्हाच ते होउन गेल. खिपली काढून कायले पाहाच फोड बसला का नाही ते? फोड बसल्याबिगर का खिपली येते का? मले असा घुस्सा आलता. इमली आमच्या सारेत होती हायस्कूलले. येका वरसान लहान होती मायी सारा सुटल्यावरच म्या तिले पायल होत. ते दुसऱ्या गावावरुन बसन येत होती तिच्या गावात सारा नव्हती. आम्ही पोट्टेबाट्टे तेथच फाट्यावरच्या पानठेल्यावर बसून राहत होतो. तिले पायल न दिलखूष. येकदम सुबाभुळीवाणी होती. मंग तिच्या बसच्या टायमाले म्या तेथच बसून राहो. रोज तिले जसाजसा पाहत होतो तशीतशी पोरगी लइ आवड्याले लागली होती. तवा म्या आधी तिची चवकसी केली कणच्या गावची हाय, तिचा बाप का करतो. उद्या लफड नाही पायजे न जी. तिचा बाप चांगला दोन बैलजोडीचा कास्तकार होता तवा फुड जाउन काही लफड नव्हत. आमच्या बापाले पटवता आल असत. आपल बंद काम प्लॅनींगनच रायते.

येकदिस हिम्मत करुन तिच्यासंग बोलाच ठरवल. ते फाट्यावर उतरली आन गावाकड चालली होती, गाव थोड दूर होत. उन तापल हात तवा रस्ता तसा सुनसान होता. कोणी चिटपाखरु नव्हत. मनात मारुतीच नाव घेतल आन म्या तिले इचारल ‘तुय नाव का हाय व इमले?’ म्या अस इचाराची सोय आन ते अशी पराली जी. ढोऱ्यायच्या शेपटीखाली हात लावला का ढोर कसे परते तसी पराली जी. मले समजतच नव्हत म्या अस का केलत ते. म्या तर फकस्त नावच इचारल होत. तिच नाव मले मालूम होत पण काहीतरी बोलाच म्हणून नाव इचारल. त्या दिसापासून मायी तिच्याशी बोलाची हिम्मतच झाली नाय. मी चुपचाप रोज फाट्यावर तिची वाट पाहात होतो अन मंग कालेजले जात होतो. तिची दाहावी संपली आन तिच आमच्या गावात येन बंद झाल. मले काही चैन पडत नव्हती. रातभर झोप येत नव्हती. कसकस होत होत. कालेजात मन लागत नव्हत. म्या तिच्या गावात चकरा माराले लागलो. लय भेव वाटत होत. तिच्या गावच्या पोट्यायन पायल तर केवढ्याची आली असती? तरीबी रोज घरुन वावरात जात होतो आन तेथून चालत तिच्या गावात जात होतो. तेथूनच बस पकडून कालेजले जात होतो. कधी ते दिसत होती कधी नाही. तिले मालूम झालत का म्या तिच्यासाठीच तिच्या गावात येउन रायलो ते. गाडी येथच अडकली होती, फुडं का कराव काही समजत नव्हत. कोणाले इचारव बा त्याचाच इचार करत होतो तवा माया मामा घरी आलता. तो करंजीले रायते हे तरोड्यापासच करंजी. मामा मायाच वयाचा म्हणान जी पाच वरसान मोठा. त्यान बारावी करुन डियेड केलत आन कोण्या सारेत मास्तर होता. म्या त्याले बंद समजावून सांगतल. त्याले घेउन तिच्या गावात गेलो. त्या दिवशी ते आमच्यासंगच बसमंधी आलती, तिचा बाप, माय, भाऊ बंदे बसमंधी होते. कोठका लग्नाले चालले असन. मले मामान सांगतल,

“जन्या, हे पोरगी काही अशी भेटनार नाही. तू काही हिच्यापायी तुय कालेज बरबाद करु नको. तिच्या गावात तर जाउच नको. पकडल्या गेला तर लइ मार खाशीन. तू कालेज कर बराबर, मंग शिद्दा तिच्या बापालेच जाउन इचार.”

मामाच म्हणन मले पटल म्या तिच्या गावात जान बंद केल. ते घरुनच परीक्षा देत होती, तवा कधीकधी बसमंधी दिसे. साहा आठ महिन्यान मामाच लगन जमल. टिका लावाचा प्रोग्राम करंजीलेच होता. अस गडबडीतच लगन जमल होत, तवा मायले घेउन मलेच जा लागल. तवा मले समजल माया मामा लइ चालू निंगाला. कंसमामा तरी बरा पण हा नको. लेकान मलेच मामा बनवल.

‘ते का करुन रायली असन बा’ याच मले काही देनघेन, पण म्या का करुन रायलो ते तुमाले सांगतो राजेहो. दर दिवाळी आन दसऱ्याले करंजीले जातो, …………………………. मामा मामीचा आसीरवाद घ्याले.

लिहिनार
जानराव जगदाळे
ता. हिंगणघाट, जि. वर्धा.

जिता असल्याचा दाखला

लय जुनी नाही, आता आताचीच गोष्ट हाय, २०४७ सालातली. देशाले स्वातंत्र भेटून शंभर वर्षे झाले. या शंभर वर्षात जमाना बदलला. आजकाल जेथ तेथ अंगूठा लावा लागते. बँकेतून पैसे काढाचे हाय – लावा अंगूठा, मत टाकाच हाय – लावा अंगूठा, कंट्रोलच सामान उचलाच हाय – लावा अंगूठा. मोठाला साहेब असू द्या नाहीतर गावातला पोट्टाबाट्टा असू द्या, अंगूठा लावण्यापासून कोणी सुटला नाही. बंदे अंगूठाछाप झालेत. माणसाहून अंगूठ्याचच महत्त्व वाढलं, म्हणूनच तर अंगूठ्याले लय जपा लागते. जमानाच तसा खराब हाय. रस्त्यान जाता जाता कोण कोठ कसा अंगूठा लावून घेइन सांगता येत नाही. शाम्याबी अंगूठ्याले लइ जपत होता. बारावी पास होतवरी अंगूठा तोंडातच ठेवत होता. मंग त्यान अंगूठ्याले मोजा शिवून घेतला. ते चांगल दिसत नव्हतं, म्हणून मंग त्यान पँटाले अंगूठ्याच्या मापाचा चोर खिसा शिवला. कोठबी जाच असल का अंगूठा चोरखिशात ठेवून जातो. पण शाम्याचा उलटाच घोटाळा झाला, अंगूठा हाय पण माणूस मेला. म्हणजे कस बँकेच कारड हाय पण बँकच बंद पडली. आता आली का नाही पंचाइत!

इलेक्सनची लाइन लागली होती, अंगूठे आले तरी लाइन तर रायतेच. शाम्या आन त्याची बायको शेवंता दोघबी लाइनमंधी आपला नंबर याची वाट पाहात होते. शाम्याचा नंबर आला त्यान अंगूठा लावला. तेथ बसलेल्या पोरान मंग कांपुटरमंधी पाहून सांगतलं,

“तुमचे नाव नाही लीस्टमधे. तुमच वोटींग येथच हाय ना?”
“आजंतीवाले बंदे येथच रायतेन गा.”
“पण तुमच नाव नाही.”
“शेवंतीच पाहा बर” शेवतीन अंगूठा लावला, लीस्टमंधी तिच नाव होत.
“बाप्पा! हीच नाव हाय आन माय नाही, असकसं गा? येकाच घरात रायतो न आम्ही.”
“Person is expired. तुम्ही मेला आहात”
“आबे भोकना हाय काबे? येथ कोण उभ हाय. मायं भूत? ”
“फालतूमंधी शिव्या नाही द्याच्या सांगून ठेवतो. ”
“अरे देवा, म्या का भुताची बायको हाय?”
“तू चूप व. अस कस जित्या माणसाले मारुन रायले जी तुम्ही?”

असाच गोंधळ काही वेळ चालू होता तसे लाइन मंधी उभे असलेले मांगचे लोक बोंबलाले लागले. पोरान श्याम्याले शेवटच सांगतलं,

“लीस्टमधी तुमच नाव नाही तेंव्हा मत टाकता येनार नाही. पाहीजे तर साहेबांना जाउन भेटा.”
“भेटतो जाउन, रायतो का.”
‘मले का भेव हाय का? अंगूठा तर हाय ना मायापाशी. असे कसे हे जित्या माणसाले मारु शकते? मी सोडनार नाही यायले, मी वरपर्यंत जाइन.’ येकटाच अशी बडबड करीत शाम्या साहेबाच्या कॅबीनमधे धसला आन तावातावात बोलाले लागला. साहेबाले काही समजल नाही. साहेबान शांतपणे सांगतल
“अंगूठा लावा.” शाम्याले लइ राग आलता. इथ जिता माणूस यायन मारुन टाकला ते पाहाच सोडून हे अंगूठाच लावाले सांगते. त्यान रागारागातच मशीनवर अंगूठा ठेवला.
“शाम सोनवणे, आजंती, ता हिंगणघाट, जि. वर्धा. कोणती आजंती तुमची?”
“हे जामच्या फाट्यापासची.”
“अरे वा आपण गाववालं. आमच गाव समुद्रपूर तालुक्यात, जवळच. बोला काय काम हाय?”
“साहेब मी मत टाकाले आलतो, अंगूठा लावला तर तो पोरगा म्हणतो तुमच नाव लीस्टमंधी नाही. काहून तर म्हणे मी मेलो कान. असा कसा मरीन जी मी?” साहेबान पुन्हा कांपुटरमंधी काही बटना दाबल्या.
“त्याच म्हणन बरोबर हाय. मांग दोन महीन्याआधी बरेलीत रेल्वे उलटली त्याच्यात तू मेला. मेलेल्या माणसाच नाव कस राहीन गा इलेक्सनच्या लीस्टमंधी?”
“कोठ आल जी हे बरेली? तेथ रेल्वे उलटली. काहीतरी घोटाळा हाय साहेब.”
“रेल्वे उलटली याच्यात काय घोटाळ हाय गा?”
“अशी कशी रेल्वे उलटते जी? तुम्ही जेथ तेथ अंगूठे लावून घेता ना.”
“अंगूठे लावाचा आन रेल्वे उलटाचा का संबंध? उलटली असन रेल्वे, मेले असन काही माणसं. त्याच्यात तुयबी नाव होत.”
“मारक्यात नाव असल्यावाणीच सांगून रायले तुम्ही. अजी म्या त्या गावाच नावच नाही आयकल कधी, तर मी कायले मराले जाइन तेथ.”

दोन फोन

“हॅलो”
“हॅलो, मगनलाल प्रकाशन, बोला”
“मी एक लेखक बोलतोय, मी माझे लिखाण आपल्याकडे पाठविले होते. त्याच्या प्रकाशनाबद्दल चौकशी म्हणून फोन केला होता.”
“कधी पाठवले होते?”
“सहा महीणे झाले.”
“सहा महीणे पूर्वीच्या गोष्टीची आज काय चौकशी करता?”
“तुम्हीच सांगितल ना लेखन पाठवल्यावर सहा महीणे कसलीही चौकशी करु नये म्हणून.”
(कुजबुजल्यासारखे) “ते तुम्ही सहा महीण्यात सारे विसरुन जावे म्हणून. (नॉर्मल) बोला काय नाव होते?”
“माझे नाव”
“तुमचे नाही पुस्तकाचे”
“झांबियातले दिवस”
“झांबिया? काय प्रकार आहे हा? नृत्यातला प्रकार आहे का?”
“नाही”
(समोरच्याचे बोलने पूर्ण करु न देता) “अहो आमची मराठी साहीत्याची मनोभावे सेवा करनारी संस्था आहे तेंव्हा पाककृती वगेरे असेल तर विसरुन जा. तो सकस आहार असला तरी आमच्या सकस साहित्यिक आहारात बसत नाही.”
“तुम्ही मला बोलू तर द्या. झांबिया एक देश आहे पाककृती वगेरे नाही.”
“अच्छा पर्यटन आहे, या वर्षीचा पर्यटनाचा कोटा संपलाय. फक्त सहा पुस्तके वर्षाला. पुढली तीन वर्षे पर्यटनाचा कोटा नाही. हल्ली जो तो उठतो आणि कुठेतरी फिरुन येतो.”
“मी फिरायसाठी तिथे गेलो नव्हतो.”
“मग कशाला गेला होता?”
“ऑफिसचे काम होते.”
“पटपट सांगा काय ते, माझ्याकडे फार वेळ नाही.”
“मी माझ्या ऑफिसच्या कामानिमित्ताने तिथे असताना मला तिथली माणसे, तिथली संस्कृती, तिथली सामाजिक आणि राजकीय परिस्थिती याचा जो अनुभव आला होता त्याविषयी मी लिहिलेले आहे.”
“अच्छा म्हणजे देशोदेशीचे अनुभव. एक मिनिट हं. ए ती देशोदेशीचे अनुभवची फाइल कुठे असते ग?”
“पर्यटनाच्याच फोल्डरमधे.”
“अच्छा ते अनुभव पण पर्यटनातच मोडतात का? ओके पर्यटन, अमेरीका इस्ट कोस्ट, अमेरीका शिकागो, अमेरीका वेस्ट कोस्ट, अमेरीका…, अमेरीका.., …. अरबांच्या देशात कतार, अरबांच्या देशात, अ अ अ डी हं देशोदेशीचे अनुभव सापडले.”
“सापडले?”
“नाही. देशोदेशीचे अनुभव म्हणजे काय ते सापडले. तुमचे ते झांबिया काबूलमधे येते की कंदहारमधे?”
“नाही हो तो एक स्वतंत्र देश आहे.”
“अफगाणिस्तान?”
“अफगाणिस्तानात कसे येइल, ते आफ्रिका खंडात आहे.”
“बर इराक, सिरीया”
“मी सांगितले ना ते आफ्रिका खंडात येते.”
“ते सांगू नका, ते खंडगिंड महत्वाच नाही, इराक, सिरीया मधे आहे का तेवढ फक्त सांगा”
“नाही”
“यापैकी कुठल्याच देशात नाही तर. (कुजबुजत) हे काय आहे जे डब्लू. ए.. हं (नॉर्मल) तुमचा अनुभव ज्वलंत, दाहक वगेरे आहे का?”
“म्हणजे?”
“तुम्ही तिथून पळून आला का? तुम्हाला कोणी ओलीस ठेवले का? तुमचा भयंकर छळ झाला का?”
“नाही असे काही नाही. याला एक सांस्कृतीक देवाण घेवाण म्हणता येइल. दुसऱ्या देशातला माणूस समजून घेण्याची प्रक्रिया.”
“मग शक्य नाही. देशोदेशीचे अनुभव मधे काय हवे ते मी वाचते, ‘देशोदेशीचे अनुभव अंतर्गत इराक, सिरिया, अफगाणिस्तान, काबूल, कंदहार, सुदान इथले अनुभव येतात. किंवा कुणाचा ज्वलंत दाहक असा अनुभव उदाहरणार्थ अतिरेक्यांच्या तावडीतून निसटून पळून जाणे, ओलीस असने, भयंकर छळ किंवा भयंकर भयप्रद दिवस काढने असे अनुभव प्रकाशित करता येतील.’ त्यात कुठेही तुमच्या त्या सांस्कृतीक देवाणघेवाण विषयी लिहिलेले नाही.”
“लिहिले नाही म्हणून काय झाले परंतु माणसाने माणसाला समजून घेण्याचा अनुभव तर असतोच.”
“असला तरी आम्ही प्रकाशित करु शकत नाही. त्यापेक्षा तुम्ही असे का करीत नाही?”
“कसे?”
“तुम्ही तुमचे पुस्तक इंग्रजीत प्रकाशित करा.”
“मी मराठी आहे. माझ्या भावना, माझे अनुभव मी माझ्या मातृभाषेत म्हणजे मराठीतच चांगल्या रीतीने सांगू शकतो.”
“असच काही नसत. इंग्रजी लिहिनारे सारे इंग्रजच असतात असेच काही नाही. मी तर म्हणेल तुम्ही स्पॅनिश, पोर्तुगीज, फ्रेंच अशा भाषेत लिहा. नाहीतर तुम्ही ज्या देशात गेला होतात तिथल्या भाषेत लिहा. तेही नसेल जमत तर गुजराती, बंगाली, तेलगु किंवा छत्तीसगडीसुद्धा चालेल.”
“पण मराठी का नको?”
“मराठीतच लिहिले तर त्याचा अनुवाद कसा छापनार? अनुवादाला वर्षाचा कोटा नाही, वर्षात कितीही छापू शकतो.”
“हं….. बाय.”
“बाय.” (फोन ठेवल्यावर) “ए तू तुझ्या नणंदेविषयी बोलत होती ना, काय झाल तिच?”

***********************************************************
“हॅलो”
“हॅलो, बोला प्रकाशक महोदय अलभ्य लाभ. आज कशी काय आमची आठवण झाली.”
“तुम्ही सदैव आमच्या आठवणीतच होता. फोन फक्त आज केला.”
“धन्यवाद. काय म्हणतोय धंदा? सापडतोय कुणी नवीन वाचक?”
“काय राव, खेचता का आमची? वाचक शोधने केंव्हाच सोडून दिले. आता वाचनालय शोधतो आम्ही.”
“काय काम होते?”
“प्रस्तावना हवी होती”
“आमच्याकडून तुमचे ते नेहमीचे श्री कृ अजून जिवंत आहेत ना.”
“हो पण व्हेंटीलटरवर असल्यासारखेच आहे. त्यांच्या नावाने प्रस्तावना छापली आणि पुस्तक प्रकाशित होण्याच्या आधीच गचकले तर प्रॉब्लेम होइल. म्हणून एखादे तरुण सळसळते रक्त हवे होते साठीतले.”
“मी पुस्तकासाठी प्रस्तावना सहसा लिहीत नाही. समीक्षेची समीक्षा लिहनारा आहे मी. माझ्या पिचडीचा विषय होता स्वातंत्रपूर्व कालीन संतसाहीत्य समीक्षा आणि हरवलेला आधुनिक चष्मा.”
“माहीत आहे मला. पण म्हटल जठार बाईंच्या घरचे काम आहे तेंव्हा तुम्हाला विचारुन बघाव. आमच्या संपादक मंडळाने जीपींचे नांव सुचवले होते.”
“जठार बाइ, त्या जठार एक्सपोर्टवाल्या. त्यांच्या कामासाठी तुम्ही जीपींकडे जानार होता. त्याला काय कळते साहीत्यातल.”
“त्यांचाही आग्रह तुम्हाला विचारा असाच होता. त्यांच्या पाककृतीच्या पुस्तकाला तुम्हीच प्रस्तावना लिहिली होती.”
“पाककृती? पाककृती काय म्हणता राजे. थकलेल्या शरीरातल्या पेटलेल्या जठराग्नीला शांत करुन आत्मिक शांतता साधण्याचा मार्ग आहे तो. जगात भूक हे एकमेव सत्य आहे बाईंनी त्याचाच शोध घेतलाय. हा शोध कधी मिरची, कधी कोथींबीरी, कधी फो़डणी यासारख्या कठीण मार्गाने जातो तर कधी चीज, कधी पनीर यांच्यावरुन सहज खाली घरंगळत जातो. जेंव्हा तुम्हाला जाणीव होते या साऱ्या प्रवासात तुम्ही पण सोबत आहात तो अनुभव भयंकर रोमांचकारी असतो. तो तुम्हाला एका वेगळ्याच उंचीवर घेउन जातो. त्यानंतरची ती तृप्तीची ढेकर न राहता तो त्या सत्य शोधण्याच्या प्रक्रियेचा एक सुखद अंत असतो. तुम्ही त्याला पाककृती म्हणता?”
“तुम्ही म्हणा हो, तुम्हाला जे वाटते ते म्हणा.”
“मी माझ्या पिचडीच्या विद्यार्थांना त्यांच्या पुस्तकाचे समीक्षण लिहायला सांगितले आहे. मी त्या समीक्षणांवर समीक्षण लिहिनार आहे. नाव पण तयार आहे ‘मराठी पाककृती: शबरीच्या बोरांना रामाची वाट’. माझे लिहून झाले काही समीक्षण आले की हे समीक्षणांचे समीक्षण येनार. पाककृतीला मराठी साहीत्यात्याच्या अभ्यासात मानाचे स्थान मिळवून देण्यासाठीच झटतोय आम्ही.”
“मग तुम्ही लिहता ना प्रस्तावना?”
“म्हणजे काय, जठार एक्सपोर्टवाल्यांचे कार्य आहे आम्ही कसे मागे राहनार. बोला काय विषय काय आहे?”
“पर्यटन.”
“तुम्ही अनुवाद सोडून पर्यटनाचे मागे कसे धावायला लागला?”
“जाउ द्या साहेब का उगाच जखमेवर मीठ चोळता. एकाच पुस्तकाचे चार खंड केले आम्ही. झांबियातले दिवस खंड १ ते ४”
“अरे बापरे. चार खंड तेही झांबियावर, तुमचे ते अमेरीका,अरब सार सोडून. फारच जास्त प्रभावी दिसतात लेखक. कोण आहेत?”
“खुद्द मालक, जठारसाहेब”
“क्या बात है. हे म्हणजे अंबानींनीच बॅट घेउन मैदानात उतरण्यासारखे झाले.”
“नाही अंबानींन बॅटींग मिळावी म्हणून त्यांनी अख्खी टिमच विकत घेतली.”

डॉ. वाटमारे आणि ढेरपोट गोम्स

(चित्रे: ज्योति कामत. )

नमस्कार मंडळी मी डॉ. वाटमारे, गेली कित्येक वर्षे मी साबुदाण्याच्या गोळ्यात काय मिक्स करतो ह्याचे रहस्य मलाच काय पण स्वतःला फार मोठा रहस्यसंशोधक, सत्यन्वेषी समजनाऱ्या माझ्या मित्राला म्हणजेच ढेरपोट गोम्सला सुद्धा उलगडलेले नाही. त्याचे आडनाव तसे गोमासे परंतु तो स्वतःला शेरलॉक होम्सच्या व्यवसायातला समजतो म्हणून त्याने गोमासेचे गोम्स असे करुन घेतले. माझ्या मते हा माणूस सत्यन्वेषी नाही तर सत्यविध्वंसक आहे. या माणासाला एकच सत्य माहीत आहे ‘पैसा’ आणि पैसा देणारा जे सांगेल तेच याचे सत्य. येवढ पैसा पैसा करुनही हा माणूस मात्र भिकारडाच आहे. सुटलेल पोट, खाली काळी हाफ पँट, वर कळकट बनियान या अशाच अवतारात असतो. या अवतारामुळे याला काही अक्कल आहे अशी कुणाला साधी शंका सुद्धा येत नाही त्याचमुळे याच फावत बस. हा माणूस ज्या काही उचापती करतो ते कागदावर उतरावायची कुरापत मी करतो. त्याचसाठी मला या माणसासोबत फिरावे लागते. त्याच्यासोबत फिरल्यामुळे इथली लोक मला त्याचा सहायक समजतात उलट या ढेरपोट गोम्सचा सर्वात जास्त द्वेष करनारा कुणी व्यक्ती या जगात असेल तर तो मी आहे. जेंव्हा कुणी या ढेरपोट गोम्सची चांगली जिरवतो तेंव्हा मला सर्वात जास्त आनंद होतो.

या ढेरपाट्याची जिरवनारी एक भेटली होती, हो भेटला होता नाही तर भेटली होती. दोन वर्षापूर्वीची गोष्ट आहे मी आणि ढेरपोट्या त्याच्या बकरी गल्लीतल्या ऑफिसमधे बसलो होतो. ऑफिस कसल अंधार कोठडी, ना धड हवा येत होती तिथे ना धड उजेड. उन्हाळ्याचे दिवस होते त्यामुळे जरा जास्तच उकडत होत. कुणीतरी भेटायला येनार आहे असा फोन आला होता आम्ही दोघही त्याची वाट बघत होतो. एक गाडी आमच्या ऑफिससमोर येउन उभी झाली, अंगात शेरवानी, खाली जिन्स आणि पायात कोल्हापुरी अस एक ध्यान त्या गाडीतून उतरल. त्या ध्यानाला मी तिथे असलेल आवडल नाही परंतु गोम्सने याच्याशिवाय माझा पान हलत नाही (कारण शेवटी पानं मीच लिहितो ना) अस सांगितल्याने त्याने मला तिथे राहू दिले.
“नमस्कार मीच मेसेज केला होता.”
“नमस्कार, तुम्ही कुण्या संस्थानाचे राजे वाटता.”
“अगदी बरोबर, महाराष्ट्र आणि कर्नाटक सीमेवरील भोरनळी संस्थानाचा मी राजा. तुम्ही कसे ओळखले?”
“सोप आहे. तुम्ही तुषारपासून टायगर पर्यंत साऱ्या स्टारपुत्रांना ट्वीटरवर फॉलो करता, त्यांचे ट्वीट रिट्वीट करता, त्यांचे पिक्चर बघता, तारीफ करता म्हणजे तुमचा घराणेशाही वर पक्का विश्वास आहे. फेसबुकवर तुम्ही फालतू गणिताच्या पोस्टला लाइक करता, उत्तरे देता पण ती चुकीची देता. याचा अर्थ तुम्हाला काहीही अक्कल नाही. अक्कल नाही आहे पण बुडाखाली मात्र मोठी गाडी आहे, हातात आयफोन आहे. बापजादाची इस्टेट असल्याशिवाय ते शक्कच नाही.”
“वॉ हुश्शार आहात तुम्ही”
त्याच फेसबुक अकाउंटची सुरवातच आहे राजे अशी आणि फोटो सुद्धा राजासारखा. ते सोडून ढेरपोट मात्र कशाचा संबंध कशाशीही जोडतो लोकांना त्यातच हुषारी वाटते.
“बोला काय काम आहे?”
“माझ लग्न ठरलय.”
“हूं म्हणजे होनाऱ्या राणीची चौकशी करायची आहे तर?”
“नाही. जुनी गोष्ट आहे मी कॉलेजात होतो तेंव्हा, आमच्या इथे एक तमाशाचा फड आला होता. इरावतीबाई आढले यांचा तमाशा. बाइ खूप सुंदर होती, एकदम नूराणी चेहरा. गात तर काय होती, नाचन विचारुच नका.”
“आल लक्षात तुम्हा श्रीमंतांच्या सवयीनुसार तुम्ही तिच्या नादाला लागला.”
“काहीस तसच झाल, भुरळच पडली होती. ती सांगेन ते करत गेलो.”
“ममसत पकडल्या गेलात?”
“छे.”
“कुठल्या हॉस्पीटलच पेमेंट कराव लागल, तेही क्रेडीट कार्ड वापरुन.”
“नाही नाही. तशी पाळी नाही आली.”
“मिळून फोटो वगेरे?”
“तो असला तरी त्याला कोण विचारतो. मॉर्फ केल अस सांगता येत.”
“फेसबुक लाइक, व्हाटस अॅप चॅट, घाणरडे जोक्स.”
“नाही तेही नाही”
“मग केल काय अस?”
“पत्र, पत्र लिहील मी तिला.”
ढेरपोटला तर हसायला संधीच मिळाली तो जोरजोरात हसायला लागला. जस पत्र हा शब्द त्याने याआधी कधी ऐकलाच नव्हता.
“पत्र लिहील या काळात. मोबाइल, लॅपटॉप च्या काळात जिथे पेन आणि पेन्सिलमधे काय फरक आहे ते कळत नाही त्या काळात तुम्ही पत्र लिहिल. ही चूक नव्हे घोडचूक. It’s blunder.” समोरच्यावर आपला शेवटचा वार करायला ढेरपोट नेहमी इंग्रजीचा वापर करतो.
“काय होत पत्रात?”
“गाण. तिच्या तमाशासाठी मी एक गाण लिहील होत.”
“अर्रर, पत्र लिहिल तर लिहिल त्यात गाण लिहिल. नक्कीच टाइप केल नसनार स्वतःच्याच दुर्वाच्च, दुर्गम, दुर्बोध अजून कसले कसले दु अशा अक्षरात लिहल असनार.”
“हो मीच लिहिल. जगात माझ अक्षर समजू शकनारे जे मोजके लोक आहेत त्यातली ती एक.”
“शिट, शिट, लेखी पुरावा, अक्षम्य गुन्हा. याला माफी नाही.”
“ते गाण आता तिच्याजवळ आहे. मला भिती वाटते ती ते गाण माझ्या होनाऱ्या सासरच्या लोकांना दाखवून आमच्या लग्नात अडथळा आणेल. माझ राजघराण्यात लग्न ठरतेय.”
“तुम्ही पैसे फेकले असनार पण तिने ऐकले नाही, चोर पाठवले त्यांना काही सापडले नाही. धमकी दिली तर तिनेच तुम्हाला धमकावले. बरोबर?”
“अगदी बरोबर तुम्ही खरच खूप हुषार आहात”
“अस काही झाल नसत तर तुम्ही माझ्याकडे कशाला आला असता?”
“तुम्ही हुषार आहात, महान आहात, तुमची किर्ती सर्वत्र आहे. मी संकटात आहे माझी मदत करा. मला आता त्या गाण्याची ओऱीजनल कॉपी हवी. काय करुन बसलो मी. ”
“येवढ काय घाबरायच? गाण लिहिल म्हणून वॉरंट निघत नाही. ”
“डॉक्टर, डॉक्टर ते क्लायंट आहेत आपले. त्यांच दुःख समजून घ्या, अडचणीत सापडलेत ते बिचारे. तुमची अडचण आम्ही दूर करु फक्त तुम्ही आमची अडचण समजून घ्या.”
“त्याची काळजी करु नका. हे घ्या पन्नास हजार.”
“मी मानधन घेत नाही फक्त समाजसेवा करतो. समाजसेवेची पण किंमत असते. खात्री बाळगा तुमचे काम नक्की होइल.”

दंगल: असा का पिक्चर रायते भाऊ?

लय आयकून होतो दंगल दंगल. टिवी लावा के तेच चालू रायते हानिकारक बापू नाहीतर धाकड. जो तो सांगत होता लइ मस्त पिक्चर हाय. तवा म्हटल आपण बी दंगल पाहाले जाच. कापसाचा चुकारा उचलला आन बंद्या फॅमिलेले पिक्चर पाहाले घेउन गेलो, ते बी साध्यासुध्या टॉकीजमधे नाही तर नागपुरातल्या मॉलमंधी. असा पचतावा झाला ना. तुमाले सांगतो राजेहो लइ म्हणजे लइच भंगार पिक्चर हाय. असा का पिक्चर रायते भाऊ? लइ बेक्कार पिक्चर हाय. मी तुमाले येकयेक मुद्दा बराबर समजावून सांगतो.

लवस्टोरी
आता मले सांगा पिक्चरमंधी कमीत कमी येकतरी लवस्टोरी पायजेन का नाही. लवस्टोरी बिना पिक्चर रायते का कधी? येथ कोण स्टोरी लिवली का पण बंद्या पिक्चरमंधी लवस्टोरीच नाही. लवस्टोरी नसन तर पिक्चरमंधी हीरोइनी घ्यायच्याच कायले म्हणतो मी. त्यायले कामच का रायते जी या बगीच्यातून त्या बगीच्यात मस्त झकपक कपडे घालून हिंडाच, गाण म्हणाच, नाचाच. हिरोनबी मंग तिच्या मांग मांग फिरत गाण म्हणाच, नाचाच. तवा कुठ पिक्चर पायल्यावाणी वाटते पण यायन बंद्या पिक्चरमंधी लवस्टोरी काय बगीच्या बी नाही दाखवला. अस रायते का जी कधी? कोणी म्हणे ते कान कोण्या का पहेलवाणाची खरी स्टोरी हाय. खरी स्टोरीच दाखवाची होती तर तीन घंट्याचा पिक्चर कायले बनवाचा पंधरा मिनिटाच्या बातम्यात बी काम भागले असते ना. स्टोरी लिहनाऱ्याले पैसे द्याच जीवावर आल असन म्हणून खरीच स्टोरी घेतली. स्वस्तात निपटाले पायते लेकाचे पण तिकिट मात्र काही कमी करत नाही. बर जाउ द्या खरी स्टोरी तर खरी स्टोरी पण खऱ्या स्टोरीत लवस्टोरी राहात नाही अस काही कायदा हाय का? धोनी मंदी दोन दोन लवस्टोऱ्या होत्या, तो जिंदा है वाला कणचा पिक्चर होता त्याच्यात बी दोन लवस्टोऱ्या होत्या. येथच का घोड मेल होत. तो अमीर खान जवा जवान होता तवा त्यान त्या बहू( सिरेलमधली बहू. तेथ बी कंजूषी हीरोइन घ्याची सोडून सिरेलवालीच घेतली) सोबत लव केला असलच ना. एखांद मस्तपैकी गाणगिन टाकल असत, अस इहीरीवर, वावरात दोघ फिरली असती पायनाऱ्यालेबी बर वाटल असत. यायन लवगिव करन देल्ल सोडून आन शिद्दया चार पोरी झाल्या तेच दाखवल. अस रायते का जी कधी? पोर नाही झाले तरी चालते पण लवतर दाखवाच लागते न जी. मले तरी वाटत त्या डायरेक्टरले लवच अजीर्ण असन म्हणूनच त्यान लवस्टोऱी कट केली.

फायटा
आपण मोठ्या भाउचे पिक्चर पायले, मंग मिथुन दादाचे पायले, आता सल्लू भाइचे पायतो काहून. सांगा काहून, बराबर फायटा. पिक्चरमंधी कमीत कमी चार फायटा तरी पायजेन का नाही. मले समजल का पहेलवाणाचा पिक्चर हाय तवा म्हटल मस्त फायटा असन. कायच का तो पहलवाण नुसता कुस्त्याच खेळतो. कुस्त्या पाहाले आम्ही आखाड्यात जाउ, टाकीजमधी कायले येउ जी. कुस्ती पायताना मले तर समजतच नव्हत आपण पिक्चर पाहून रायलोय का टिव्ही पाहून रायलो ते. कोणी म्हणे खरच कुस्त्या खेळल्या म्हणून, मले नाही वाटत बातम्या घेउन काहीतरी कॅमेऱ्य़ाची करामत केली होय. अशा खऱ्याखुऱ्या कुस्त्या रायते का कधी?

तो पहलवाण तर मले पहलवाण वाटलाच नाही. येवढा पहलवाण गडी त्याले गाववाले काही काही नाव ठेवते आन हा चुपचाप आयकून घेतो. अस रायते का कधी? पहलवाण हाय ना मंग दाखव न पहलवाणकी. एखांदी हवेत उडून फाइट माराची, दोन चार दुकान तोडाची, हातगाड्या उडवाच्या. हा बुवा थेंबभर रगत सांडवत नाही. याची सारी पहलवाणकी घरातल्या पोरीवर, सकाळी उठा धावाले जा, सकाळी उठा पोहाले जा, सकाळी उठा दंडबैठका मारा. त्यायच्यावर पहारा ठेवाले स्वतः त्यायच्या मांग मांग स्कुटर घेउन हिंडतो. पहलवाण गडी तवा बुलेटवरुन हिंडाव का नाही हा गडी कालेजातल्या प्रोफेसरासारखा स्कुटरवर हिंडतो. नाहीच काही तर एमएटी घ्याची. हेल्मेट घालून स्कुटर चालवनारा माणूस कधी पहलवाण रायते का जी. असा लुलुपुच्या पहलवाण रायला तर स्वतःच्याच पोरीच्या हातचा मार खाणार नाहीतर का. त्याले जवा त्याच्या पोरीन पटकनी देल्लीना तवा मले लइ आनंद झाला. म्हटल याले असच पायजेन जेथ पहलवाणकी दाखवाची तेथ नाही दाखवली आता भोग लेका.

हीरोइनी
पिक्चरमधल्या हीरोइनी म्हणजे कशा? आहा. त्यायचे ड्रेस, त्यायच्या साड्या, त्यायच्या अदा, त्यायच नाचन, त्यायचे केस, त्यायन झटका देल्ला का पदर कसा हवेत उडतो, केस हवेत उडतात. पायनाऱ्याले कस पैसा वसूल. हिमालयात थंडीत बी शुटींग असन ना तर तेथ बी पंखा लावून पदर आणि केस उडवते म्हणते. याले म्हणते पिक्चर पायनाऱ्याच्या पैशाची कदर करने. येथ हा बुवा लहानपणीच पोरीले हाफपँट घालाले लावतो, साड्या सलवार अस काही घालू देत नाही. त्यायचे केस कापून टाकतो. अशा रडते ना पोरी तवा, तुमाले सांगतो लइ बेक्कार वाटल राजेहो. मायाच्यान तर ते पायनच झाल नाही वाटल अस उठाव आन त्या पहलवाणाले तेथच झोडून काढाव. आर माणूस हाय का हैवान. अशा हैवानाले खोलीत कोंडून ठेवला ना ते बरच केल अशायले असच पायजे.

गाणे
पिक्चर म्हटल का गाणे आलेच. एखाद आयटम साँग, लग्नाच गाण, लवच गाण, सॅड गाण हे बंद आलच पायजे. त्याच काय आहे आपल्या येथ सणवार रायते, लगीनसराई रायते त्याले गाण लागते ना. चांगल लग्नाच गाण चालू रायते तेथ हा पहलवाण जाउन टपकतो आन गाण बंद करुन येतो. अमदाच्या लगीनसराइत कोणत गाण वाजवाच ‘दंगल दंगल’ का ‘हानिकारक बापू’. कस वाटन जी ते? नवरा बायकोच्या गळ्यात हार टाकतोय आन इकड गाण वाजतय ‘दंगल दंगल’. पोरगी सासरी चालली, बापाजवळ येउन उभी रायली, रडून रायली. तेथ का आता ते ‘बापू तू तो हानिकारक है’ अस गाण वाजवाच. दरवर्षी लगीनसराइले नव गाण द्याच हे पिक्चरवाल्यायची जिम्मेवारी हाय. यायन गाणे नाही दिले तर त्या बँडवाल्यायन कोणाकड पाहाच? त्यायन का वाजवाच? त्यायच्या पोटावर लाथ काहून माराची म्हणतो मी.

तो पिक्चर पायल्यापासून आमच्या घरचा तर तालच बिघडला. आमच्या बायकोच डोस्कच फिरल. पिक्चर पायला तवापासून तिच्या मनात पक्क भरल आमची पोरगी पहलवाणच हाय म्हणून. मी म्हटल
“कशावरुन म्हणते तू?”
“तुमाले आठवत नाही लहाणपणी घोडा घोडा खेळताना पोरगी कस तुमाले लोळवत होती”
“अव ते मले लोळवत नव्हती म्या असाच पडत होतो.”
“तुमाले पोरीच कवतुकच नाही. तुमी पायजा येक दिवस कोणीतरी पोरगा येइन आन सांगन का आपल्या पोरीन त्याले धुतला, चांगला झोडून काढला. माये डोये त्याच दिवसाची वाट पाहून रायले.”
म्या तिच्याकड पायत रायतो. ते कोण्या पोराले खरचटल बी दिसल ना तर हे हातची बोरींग हापसाची सोडून त्याले जाउन इचारते
“का र कोण मारल?”

लिहनार
जानराव जगदाळे
ता हिंगणघाट, जि. वर्धा.

आमचे मित्र मिसळपाववरील संदीप डांगे यांनी याचे वाचन इथे केले.

यांचेकडून प्रेरणा घेउन आम्ही पण केलेल प्रयत्न

नूतन वर्षाभिनंदन (२०१७)

चला २०१६ संपलेय आणि २०१७ येतेय. सर्व वाचकांना नवीन वर्षाच्या शुभेच्छा. या नवीन वर्षात तुम्च्या साऱ्या इच्छा, आकांक्षा पूर्ण होवोत. काहीतरी चांगले वाचायला मिळेल, विनोदी आवडनाऱ्याला विनोदी वाचायला मिळेल, गंभीर वाचनाऱ्यांना गंभीर वाचायला मिळेल, काव्यप्रेमींना उत्तम कविता वाचायला मिळतील, उत्तमोत्तम कथा लिहील्या जातील आणि वाचल्या जातील. असे हे नवीन वर्ष सर्वांसाठीच वाचनीय आणि लेखनीय जावो हीच सदिच्छा. बाकी आपले आहेच नेहमीचे आहेच, लग्नाळू मुलांचे (हल्ली मुलांचेच लग्न जमत नाही) लग्न जमावे, नोकरी शोधनाऱ्याला नोकरी मिळावी, कॉलेजात सुंदर फ्रेशर यावी आणि तिने तुम्हालाच तिचा वर्ग विचारावा, मुलींना सहजच अचानक कुणीतरी भेटावा आणि तो मोठा व्यक्ती निघावा. (धोनी बघितला की नाही?) ज्याला जे जे हवे ते ते मिळो हीच सदिच्छा.

तसे बघायला गेले तर नवीन वर्ष म्हणजे नक्की काय, घड्याळातला बाराचा टोला. आता २०१६ जाउन २०१७ होनार म्हणून काही तो वेगळा वाजत नाही. नवीन वर्ष म्हणून बायको चिडायची थांबत नाही, नवीन वर्ष म्हणून बॉस बोंबलायचा थांबत नाही, नवीन वर्ष म्हणून ट्रॅफिक कमी होत नाही, नवीन वर्ष म्हणून प्रदूषण थांबत नाही, नवीन वर्ष म्हणून बकवास सिनेमा बघितला नाही असेही होत नाही. बदलत काहीच नाही तरीही काहीतरी बदलनार, काहीतरी वेगळे घडनार हा आशावाद फार मोठा असतो. आजच्या पेक्षा उद्या चांगला असेल हा आशावादच जगायची गुरुकिल्ली आहे. या आशावादाचाच जल्लोष म्हणजे नवीन वर्षाच्या स्वागताचा जल्लोष. तो तेवढाच मोठा असायला हवा जेवढा आशावाद मोठा असेल. जोषात आणि जल्लोषात नवीन वर्षाचे स्वागत करु या.

मित्रहो ब्लॉगने २०१६ मधे चांगलेच बाळसे धरले. नवनवीन वाचकांपर्यंत लिखाण पोहचले. १२ पोस्ट आणि जवळ जवळ १२ हजार वेळा ब्लॉग बघण्यात आला. धन्यवाद. कित्येकांनी त्यांना लेख आवडल्याचे कळविले. २०१७ मधेही लिखाण तुमच्या मित्रांपर्यंत, नातेवाइकांपर्यंत पोहचू द्या. इंटरनेटवरील लिखाणाचा मूळ उद्देषच हा आहे की कसलाही आडपडदा न ठेवता, कुणेही मधे मध्यस्थी न ठेवता जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहचने, वाचक आणि लेखकाचा थेट संवाद. तेंव्हा वाचकांनो तुम्ही सुद्धा आवडले नाही आवडले तशी प्रतिक्रीया द्या, इमेल करुन कळवा पण संपर्कात रहा, वाचत रहा. इमेलने ब्लॉग फॉलो करा फक्त काही नवीने लिहिले तरच मेल येइल म्हणजे नवीन लिखाण सुटनार नाही. वाचनारा वाचकच लेखकाला नवीन लेखणाची उर्मी देतो.

आज सहजच ड्रॉपबॉक्समधे बघितले तर जाणवले की कितीतरी लिखाण अपूर्ण पडले आहेत. जंग्या तसाच आहे अर्धवट, स्ट्रगलर्सची नवीन गोष्ट लिहायला सुरवात केली सोडून दिली, दोन वऱ्हाडी कथाही अपूर्णच आहे, परत वरातचा तिसरा भाग ९५ टक्के लिहून तयार आहे पण पुढे थांबला, मित्रहो लिहायला लागायच्या आधीपासून लिहायला घेतलेल्या दोन कादंबऱ्या तशाच २०० पाने लिहून पडल्या आहेत पूर्ण करायची ताकत होत नाही. हे असे अपूर्ण का? कलात्मक भाषेत सांगायचे झाले तर कलेची निर्मिती ही एक क्लिष्ट प्रक्रीया आहे, तुमच्या आजूबाजूंच्या घटनांचा त्यावर सतत परिणाम होत असतो. कधी अचानक समुद्राला भरती यावी तशी प्रतिभा उफाळून येते तर कधी दुनियेचे दुःख पोटात पचवनाऱ्या हिमालाय सारखी शांत असते पण कळत न कळत त्यातून गंगा झिरपत असते, एक प्रवाह सतत सुरु असतो. वगेरे, वगेरे. काही कळले नसेल तर सोडून द्या ते न कळावे म्हणूनच लिहिले माझ्यासाठी एकच कारण आहे आळस, फारच झाले तर सुचत नाही हो. या नवीन वर्षात या अपूर्णतेला पूर्णत्वाचा आकार देइल असा नवीन वर्षाचा संकल्प सोडतो. संकल्प पूर्णत्वास नेउ शकेल अशी आशा धरतो.

२०१६ तले मला आवडलेले

आोबामा आला रे 

तिचे न येणे

परत वरात

एम एच बारा आणि मी 

नूतन वर्षाच्या मनःपूर्वक शुभेच्छा !!!!!

२०१७ हे आनंदाचे सुखाचे समाधानाचे आणि उत्तम वाचनाचे जावो हीच सदिच्छा !!

रघू दिक्षित एक प्रोजेक्ट

“यावेळेस कोण येनार आहे तुमच्या ऑफिसच्या पार्टीला?”

“न ऐकलेले नाव आहे. कुणी रघू दिक्षित ”

नाव बदलले तरीही हा संवाद दरवर्षीचाच, नांव ओळखीची असली तरी कार्यक्रमला जाण्याचा उत्साह आणि प्रतिक्रीया ही अशीच असते. कुणीतरी येनार, चार गाणी म्हणनार, अर्धी बॉलीवुडची काही तॉलीवुडची. आपण पोर सांभाळायची, गर्दीतून रेटारेटीतून खाण्याच्या प्लेट आणायच्या, पोरांना खाउ घालायचे मग आपण खायचे. हे सार करीत असताना वेळ मिळेल तसे स्टेजवर चाललेले गाणे ऐकायचे. पार्टी फक्त खाण्यासाठी असते असे वाटावे इतकी गर्दी खाण्याच्या काउंटरवर असते आणि गायकाच्या अगदी समोरच्या खुर्च्या देखील रिकाम्या असतात. खाउन झाल्यावर वाटल तर पाच दहा मिनिटे आपणही त्या नाचनाऱ्या तरुण मुलांच्या घोळक्यात जाउन साथ द्यायची. कार्यक्रम संपला की आयस्क्रीमची चव तोंडावर ठेवत घरी जायचे हा दरवर्षी होनाऱ्या पार्टीचा क्रम. यावर्षीही काही फार वेगळे होनार अशी आशा नव्हतीच तेंव्हा यावर्षीही तेच करायचे ह्या मानसिक तयारीनेच मी कुंटुंबासमवेत कार्यक्रमाला पोहचलो. कार्यक्रम सुरु झाला ऑफिसमधल्या सहचाऱ्यांची मुल नाचगाण्याचा कार्यक्रम करीत होते आणि मी पळत पळत जाउन स्टार्टर्स घेउन येत होतो. तास दीड तास असाच पळापळीचा खेळ सुरु होता. एकदाचे सांस्कृतीक कार्यक्रम आटोपले, स्टेजवर अंधार झाला. स्टेजवर आता कुणी वेगळी माणसे होती, ते त्यांचे वाद्ये ठेवत होते, माइक टेस्टींग चालले होते. मधेच साउंड डिझायनरला सूचना देउन इकडचा आवाज जास्त तर इकडचा कमी असे काहीतरी चालले होते. हे म्हणजे आता मुख्य गायकाच्या कार्यक्रमाला सुरवात होनार याची नांदी होती.

पाच दहा मिनिटात लाइट लागले आणि पहीला धक्का बसला. इथे ड्रम्स, गिटार, ट्रोंबोन यासारखे पाश्चात्य वाद्य वाजवनारे वादक चक्क लुंगी नेसून होते. प्रत्येकाने रंगीबेरंगी लुंगी घातली होती, वर रंगीबेरंगी कुर्ता होता. लुंगी, भारतीय कुर्ता आणि हातात गिटार हे भारतीय आणि पाश्चिमात्य संगीताचे फुजन आहे हेच सांगनारे होते. मुख्य गायकाने तर पायात चक्क चाळ घातले होते. मध्यभागी मुख्य गायक हातात गिटार घेउन उभा होता, त्याच्या उजव्या बाजूला एक लांब केस असनारा गिटारवर होता, डाव्या बाजूला एक मिसरुड न फुटलेला मुलगा इलेक्ट्रीक गिटारवर होता, त्याच्यामागे बासुरीवाला आणि सर्वात मागे ड्रम्स वाजवनारा असा वाद्यवृंद होता. रघू दिक्षितने स्वतः बँडची ओळख ‘रघू दिक्षित एक प्रोजक्ट’ हा एक ‘Folk Band’ आहे अशी करुन दिली. त्यानेच बँडमधल्या इतर वादकांची ओळख करुन दिली. सारीच नावे लक्षात नाही राहीली पण मुख्य गायक अर्थातच रघू दिक्षित, तो लांब केस वाला गिटार वाजवनारा गौरव वाझ, बासरीवर पार्थ आणि स्टेजवर नंतर आलेली ट्रम्पेट वाजवनारी काव्या. कुठलाही वेळ न दवडता ‘जग चंगा’ या अल्बमचे टायटल साँग ‘जग चंगा’ ने कार्यक्रमाला सुरवात झाली. मी ना या अलबमचे नाव ऐकले होते ना हे गाणे कधी ऐकले होते. दोनही गायक रघू दिक्षित आणि गौरव वाझ ‘डॉउनडुमडुमडुमडाम’ असे गुणगुणत गायला लागले. आतापर्यंत वेटरच्या मागे धावनारे, पार्टीतसुद्धा ऑफिसविषयीच चर्चा करनारे, उगाचच हायबाय करनारे सारे होते तिथे थांबले. साऱ्यांचे कान आता जग चंगा ऐकत होते आणि पाय त्या तालावर बसल्या जागेवरच थिरकत होते. वाद्यवृंदाचा अप्रितम ताळमेळ, रघू दिक्षितचा सूर याने सभागृहाला मोहीत केले होते. अचानक गिटार आणि ड्रम वाजननारे एका ठेक्यात थांबले आणि बासरीचे जीवघेणे सूर कानावर पडले. वेड लागले. संपूर्ण कार्यक्रमात त्या पार्थाच्या बासरीने वेड लावले. या पार्थाने साक्षात मुरलीधराकडून बासरी शिकली की काय असे वाटत होते. गेल्या कित्येक वर्षात अशी बासरी ऐकली नव्हती. ‘खोया, खोया हो राही’ हे म्हणताना रघू दिक्षितने जो सूर लावला तो या संपूर्ण गाण्याला एका वेगळ्या उंचीवर घेउन गेला. तो जाग ये बंद जाग अशासाठीच म्हणत होता की ते खाणगिण सोडा आज काहीतरी वेगळीच मेजवाणी आहे, जागा. रघू दिक्षित तू आम्हाला जिकलस अगदी पहील्याच गाण्यात जिंकल. पहील्याच गाण्यात कळून चुकले आज काहीतरी वेगळे, सुंदर ऐकायला मिळनार.

जग कस सुंदर आहे हे सांगनार गाण झाल्यानंतर दुसर गाण होत मस्ती की बस्ती. या गाण्यात जी गिटार वाजली तीचे वर्णन शब्दात करने कठीण आहे. लाइव्ह बँड हा गायकांपेक्षा वादकांचा खेळ असतो हे चांगल्या बँडची गाणे ऐकल्याशिवाय कळत नाही. हे गाण The Dewarists या शोसाठी रघू दिक्षित आणि नागलँडचे लोकसंगीतकार Rewben Mashangva यांनी बसवले होते व गायले होते. त्यानंतर मैसूरसे आयी, यादो की क्यारी असे एकेक सुंदर पुष्प रघू दिक्षितच्या पेटाऱ्यातून बाहेर येत होते. नंतर आले ते ज्यासाठी रघू दिक्षित ओळखला जातो ते म्हणजे कर्नाटक लोकगीते आधुनिक स्वरुपात. कर्नाटकचे कबीर म्हणून ओळखल्या जानाऱ्या शिशुनाल शेरीफ साहेब यांच्या लोकगीतांना नवीन चालीत, आधुनिक वाद्याच्या तालात बांधून सादर करने हे रघू दिक्षित आणि प्रोजेक्ट या बँडचे खास वैशिष्ट. हैद्राबादमधल्या कार्यक्रमात, मुख्यतः तेलगु आणि हिंदी बोलनाऱ्या श्रोत्यांना रघू दिक्षित आणि त्याच्या बँडने कानडी गाणी ऐकवून बांधून ठेवले. शब्द समजो अथवा ना समजो पण सारे गाण्यावर थिरकत होते, ताल धरत होते. पंजाबी, कश्मिरी पासून तामील तेलगु पर्यंत सारेच भारावून कानडी गाणी ऐकत होते. आता वाद्यवृंदामधे ट्रंपेट आणि ट्रोंबोन वाजवनारे सुद्धा सामील झाले होते. सभागृहावर, तिथल्या श्रोत्यांवर आता रघू दिक्षित आणि त्याच्या साथीदाराची पकड होती. तो म्हणेल तसे नाचत होते, तो म्हणेल तसा ठेका धरत होते, त्याच्या प्रत्येक म्हणण्याला दुजोरा देत होते आणि तो पायातले चाळ छमछम वाजवीत नाचत होता, गात होता. मग आले ते ‘लोकड कालजी’. दोन ओळी तो म्हणनार त्याच्या मागून सारे म्हणनार, परत पुढच्या ओळी तो म्हणनार. जोपर्यंत सभागृह सुरात गात नाही तोपर्यंत हे चालू राहनार. ‘लोकड कालजी माडीथीनंती निंघ्यार बॅडॅनतर माडापचिंती’ ( हे उच्चार कदाचित चूक असू शकतात) अर्थ कळू की न कळू, उच्चार चूक किंवा बरोबर कसलाही विचार न करता सारे गात होते. टाळ्या वाजवण्याच्या पलीकडे जाउन संगीताचा वेगळा अनुभव सारे घेत होते. तसा या ओळींचा अर्थही सुंदर ‘काळजी करु नका पण तुम्हाला करायचीच असेल तर करा कोणी थांबवलय’. अशा या बहारदार कार्यक्रमाची सांगता ‘हे भगवान मुझको तू जिंदगी दुबारा देदे’ या बहारदार गाण्याने झाली. रघू दिक्षितने या गाण्यात प्रत्येक वादकाला त्याचे सर्वोत्तम वाजवायला लावले त्यामुळे या संस्मरणीय कार्यक्रमाचा तितकाच संस्मरणीय असा शेवट झाला.

असा कार्यक्रम ऐकल्यानंतर रघू दिक्षित काय प्रकरण आहे या बाबतीत उत्सुकता निर्माण होनार नाही हे शक्यच नाही. लगेच इंटरनेटवर बघितले तेंव्हा कळले की रघू दिक्षित हा मैसूरच्या पारंपारीक मध्यमवर्गीय कानडी कुटुंबातला. कॉलेजात जात पर्यंत त्याने कधी हातात गिटार घेतली नव्हती.. पारंपारीक कुटुंबाप्रमाणे त्याने भरतनाट्यमचे शिक्षण घेतले होते. ते चाळ बांधणे, ते बांधून नाचने हे सार भरतनाट्यम मधून आले असावे. सहज गंमत म्हणून मित्राने तू गिटार कधी वाजवू शकनार नाही असे आव्हान केले आणि रघू दिक्षितने गिटार शिकली. या कामात मैसूरच्या एका चर्चची त्याला मदत मिळाली. मायक्रोबॉयलॉजी या विषयात एम एस सी केल्यानंतर बेल्जीयममधे एका बायोटेक कंपनीत रघू दिक्षित शास्त्रज्ञ म्हणून काम करीत होता. परंतु संगीताचे वेड स्वस्थ बसू देत नव्हते. शेवटी भारतात परत आला आणि बँड सुरु केला. त्यातही सुरवातीला कोणी संधी दिली नाही. असेच चालले असताना मुंबईला एका कार्यक्रमात विशाल डोडानी यांनी त्याचे गाणे ऐकले आणि त्याला स्टुडीओत बोलावले. विशाल, शेखर या जोडीने रघू दिक्षित एक प्रोजेक्ट या बँडला पहीली संधी दिली. त्यानंतर दुसरा अलबम म्हणजे जग चंगा. आज भारतातल्या सर्वोत्तम बँडमधे रघू दिक्षित एक प्रोजक्ट या बँडची गणना होते. या बँडने जगभर गाण्याचे कार्यक्रम केले आहेत. स्वतः रघू दिक्षितने कानडी, तेलगु आणि हिंदी सिनेमांसाठी गाणी म्हटली आहेत. गाजलेला तेलगु सिनेमा श्रीमंतुडु मधले गाणे जागो हे देखील रघू दिक्षित यानेच गायले आहे. पण रघू दिक्षितची खरी ओळख आह ती त्याच्या लाइव्ह शोसाठीच.

त्यानेच त्याच्या एका मुलाखतीत म्हटल्याप्रमाणे मला नाही वाटत मी कधी ‘He Baby you look hot’ यासारखे गाणे कधी करु शकेन. त्याच्या बँडकडून त्या प्रकारात मोडनाऱ्या गाण्यांची अपेक्षाच नाही. त्याचा संपूर्ण कार्यक्रम म्हणजे एक संगीत सोहळा होता. गायकाबरोबर इतर वादकांचेही गाण्यात तितकेच महत्वपूर्ण योगदान असते हे पटवून देनारा कार्यक्रम होता. म्हणूनच म्हणावस वाटत होत असेच गाणे ऐकायला ‘हे भगवान मुझको तू जिंदगी दुबारा देदे’

एम एच बारा आणि मी

फार पूर्वी पुलंनी एक प्रश्न विचारला होता ‘तुम्हाला कोण व्हायचे मुंबईकर, पुणेकर की नागपूरकर’. हल्लीच्या मराठी माणसाने घेतलेली गरुडझेप बघता तोच प्रश्न असा विचारावा लागेल ‘तुम्हाला कोण व्हायचे लंडनाइट, न्यूयॉर्कर की कॅलिफोर्नियन’. भारतापुरताच विचार करायचा झाला तर ‘तुम्हाला कोण व्हायचे बंगलोरीयन, दिल्लीवाले की हैद्राबादी’ असे विचारावे लागेल. असे काही असले तरीही मराठी माणासासाठी पुणे ते पुणेच. त्या एम एच बारा अशा गाड्या दिसल्या की मराठी माणसाच्या मनात काहीतरी वेगळीच भावना येते. मराठी माणूस हा कधीतरी पुण्यात येउन गेलेला असतो किंवा त्याचे कुणीतरी पुण्यात येउन गेलेले असते. प्रत्येकाचे पुण्यातल्या बऱ्या वाइट अनुभवांचे स्वतःचे असे एक गाठोडे असते. अनुभव फक्त पुण्यातच येतात असे काही नाही तर ते इतर शहरात सुद्धा येत असतात. पण पुण्यातला अनुभव म्हटला की त्याबाबतीत बोलताना मराठी माणसाला भरुन येत चागल्या वाइट दोन्ही अर्थाने. पुणे हे सास्कृंतीक माहेरघर वगेरे असल्याने ते अनुभव फक्त दार्शनिक न राहता सांस्कृतीक होउन जातात. पुणे आणि इतिहास याचा संबंध तर I eat english, drink english च्या जागी फक्त इतिहास टाकावा असा आहे. पाण्यात राहून माशाशी वैर करु नये म्हणतात तसेच पुण्यात राहून इतिहासात नापास होउ नये. त्यामुळेच इथला अनुभव ऐतिहासिक असतो.

आता छोटेसे उदाहरण घ्या मुंबईपासून गोव्यापर्यंत कोणत्याच फिश मार्केट मधे कधीच कुणीच, कुणाशीही प्रेमाने बोलत नाही. त्या पापलेटतल्या काट्यापेक्षाही काटेरी संवाद मासे विकनारी मावशी आणि गिऱ्हाइकात सतत सुरु असतात. याचा किस्सा कधी होत नाही. समजा तुम्ही तुमच्या आगाढ अज्ञानातून पुण्यातला मंडईत संत्र्याला मोसंबी समजून भाव विचारला. त्याने भाव सांगितल्यावर तुम्ही म्हटले ‘मोसंबीचे भाव एका दिवसात वाढले’ तर तो दुकानदार ठणकावूनच सांगनार, ‘ओ साहेब तो संत्रा आहे मोसंबी नाही.’ त्यासाठी पुण्यातलाच असायला हवे असे नाही पण पुण्याच याचा किस्सा होतो पुणेरी पाटी ‘हा संत्रा आहे मोसंबी नाही. भाव पण संत्र्याचाच आहे. मोसंबीचा भाव का वाढला ते विचारु नये.’ मग आधुनिक बखरकार म्हणजे हल्लीचे व्हॉटसइप फॉरवर्डवाले हा किस्सा जगभर पसरवितात. अशी ही पुण्याची गंमत आहे. ते स्थानमाहात्म वगेरे काय म्हणतात ना ते हे. देव तर सर्वत्रच आहे पण तिरुपतीत का उगाच गर्दी होते.

आयुष्यात एकदा तरी पुण्यनगरीला भेट द्यायचीच असा निर्धार मी लहानपणीच केला. पुण्यातल्या टांगेवाल्यापासून ते अतिरेकी वगरे वाटनाऱ्या पुण्यातल्या दुचाकीवरील मुलीपर्यंत सर्वांचे किस्से सतत वाचत होतो. त्यामुळे शहर बघायची खूप इच्छा होती. शहर बघण्याचा तो योग यायला मात्र मधे बरीच वर्षे जावी गेली. मी ९६ साली प्रथम पुण्याला आलो होतो. किंवा माझा पुण्यनगरीशी दोन हात करण्याचा पहीला प्रसंग ९६ साली आला. फक्त आठ दहा तासाचाच वेळ होता. मी ऑफिसच्या काही कामानिमित्त्याने गोव्यात गेलो होतो. परतताना व्हाया पुणे यायचे होते. गोव्यावरुन येनारी बस सकाळी पुण्यात पोहचत होती आणि पुण्यावरुन नागपूरची बस संध्याकाळी होती. तेंव्हा या मधल्या वेळातच मला पुण्याला आलिंगन वगेरे देण्याचा पुण्यप्रसंग आटोपायचा होता. मराठी माणूस कुठलाही असू दे म्हणजे अगदी सॅन डियागोपासून ते सिरोंचा पर्यंत मराठी माणसाचे कुणी ना कुणीतरी पुण्यात हमखास असतेच. तुम्ही पुण्यात जात आहात म्हटल्यावर त्यांचे काही ना काही तर काम हे निघतेच. या नियमाला धरुनच मलाही काही कागदपत्रे पुण्यातल्या एका पत्त्यावर पोहचवायचे काम मिळाले. तसाही मला वेळ घालवायला काहीतरी कारण हवेच हाते. मी पत्ता घेतला, रीक्षेवाल्याला दाखवला, त्याने माझ्याकडे विचित्र नजरेने बघत विचारले.
“येरवड्याला जायचे आहे?”
मी मानेनेच हो म्हटले. त्यानंतर सुरु झाला तो आमचा येरवडा दर्शनाचा कष्टप्रद प्रवास. दाही दिशा फिरने वगेरे म्हणतात ना अगदी तसा. साऱ्या बाजूनी येरवडा बघून झाला होता परंतु ती सोसायटी काही सापडत नव्हती. रिक्षेवाला एकच सांगत होता साहेब हा बघा येरवडा विचारा ती सोसायटी कुठे आहे ते. बघून बघून तो येरवडाच किती वेळ बघायचा हो, शेवटी रिक्षेवालाच मला म्हणाला
“साहेब ते पेपरच द्यायचे आहेत ना पोस्टात टाकून द्या, मी तुम्हाला जीपीओत नेउन सोडतो.”
असा येरवडा दर्शनाचा दीडशे रुपये चार्ज लावून त्याने मला जीपीओ समोर सो़डले, मी ती कागदपत्रे पोस्टाच्या डब्ब्यात टाकून सुटकेचा निश्वास सोडला. आश्चर्य म्हणजे दोन तास फिरुन आम्हाला न सापडलेली ती सोसायटी त्या पोस्टमनला बरोबर सापडली. कागद पत्र मिळाल्याचा रीतसर फोन सुद्धा आला. माझे पक्के मत बनले ‘काय ते पुण्यातले रिक्षेवाले यांना एक साधा पत्ता शोधता येत नाही.’ नशीबाने मी आणि पुणे हे प्रकरण तिथेच संपनारे नव्हते. पुण्याशी संपर्क येतच गेला. जेंव्हा पुणे समजायला लागले तेंव्हा माझ्या लक्षात आले अरे तो रिक्षेवाला तर भयंकर हुशार होता, मूर्ख तर मी होतो. तो पत्ता वाचून पुण्यातल्या दहा वर्षाच्या पोराने सुद्धा मला मूर्ख ठरविले असते. तो पत्ताच तसा अफलातून होता
… सोसायटी, नळ स्टॉप, येरवडा पुणे.

बोला आता कोण मूर्ख आहे ते. अहो ‘नळ स्टॉप’ हे जगविख्यात ठिकाण जगाच्या पाठीवर एकाच ठिकाणी आहे. जस ग्रँड कॅनियन एकच आहे, चीनची भिंत एकच आहे, ताजमहाल एकच आहे तसेच जगाच्या पाठीवर नळ स्टॉप सुद्धा एकच आहे. नळ स्टॉप या नावाचे किंवा या नावाशी साधर्म्य असनाऱ्या Tap point वगेरे सारख्या नावाचा सुद्धा जगात कुठल्याच भौगोलिक स्थळाशी संबंध येत नाही. पुण्याला उच्च असा सांस्कृतीक आणि ऐतिहासिक वारसा आहे म्हणून नाहीतर ताजमहालवरुन जसे आग्रा ओळखल्या जाते तसेच नळ स्टॉपवरुन पुण्याला ओळखल्या गेले असते. पुढे कुणी बकरा असा अज्ञानाने कापला जाउ नये म्हणून सांगतो हे एकमेवअद्वितिय ठिकाण पुण्यात येरवड्यात नाही तर ‘येरवंडण’ या भागात आहे. खर म्हणजे ‘नळ स्टॉप’ येवढेच पुरे आहे पुढे काय आहे याची किंमत चेकवरील दशांश टिंबानंतर लिहिलेल्या आकड्यांसारखी आहे.

लग्नानंतर पुण्यात मुक्कामालाच यावे लागले. मुंबईतल्या गर्दीत लोकलमधे जागोजागी लटकनारा हात हातात घेउन सात पावल चालनार नाही अशी बायकोने भीष्मप्रतिज्ञा वगेरे केली होती की काय माहीत नाही. लग्न जमले तेंव्हा मी मुंबईला होतो परंतु डोक्यावर अक्षता पडायच्या आतच मला पुण्यात नोकरी मिळाली. पुण्यात आल्यावर सुरु झाली ती घर शोधायच्या निमित्ताने शोधाशोधीची दिवाळी, दसरा, होळी. माणूस मुंबईच्या बाहेर पडला की पहिला प्रश्न पडतो एका स्थानावरुन दुसऱ्या स्थानावर कसे जायचे आहे. लोकल व्यतिरीक्त इतरही दळवळणाची साधन असतात हे गावीच नसत. लोकल नाही, सिटी बस हवे तिथे जात नाही. मुळात सिटी बस ही शहराच्या कानाकोपऱ्यात गेलीच पाहीजे असा काही कायदा नाही. परत रीक्षा स्टँड चा शब्दशः अर्थ घेतल्याने रीक्षेवाले फक्त एका ठिकाणावर उभे राहण्यात धन्यता मानतात. हा सारा त्रास भोगत असताना ते पुण्यातले पत्ते वैताग आणतात. ‘घर नं १४, भांडारकर रोड पुणे’ असा पत्ता, तो भांडारकर रोड म्हणजे काय साकीनाक्यातली गल्ली आहे का, एफसी रोडपासून ते लॉ कॉलेज रोडपर्यंत चांगला दोन ते तीन किलोमीटर लांब रोड आहे. तेंव्हा बसमधून फिरनाऱ्या माणसाने नक्की कुठे उतरायचे. पुण्यात फिरनारे सारे दुचाकीवरुनच फिरतात अशा समजूतीतूनच पत्ते लिहिले असतात. कितीतरी वेळा मी डेक्कनला उतरुन कोथरुडपर्यंत पायपीट केली. एकदा भुसारी कॉलनीत एका आजोबांना पत्ता विचारला. त्यावेळेला भुसारी क़ॉलनी यथातथाच होती. नुकताच पाउस पडून गेल्यामुळे रस्ता वगेरे जवळ जवळ नाहीसा झाला होता. सर्वत्र चिखल होता. त्यात जपून पावले ठेवत आणि मनातल्या मनात ‘जपून चाल जपून चाल’ असे गुणगुणत मी चाललो होतो. पाय जपून नाही ठेवला तर बघनाऱ्याची मजा होइल आणि चालनाऱ्याचे हाल होतील याची पूर्ण कल्पना होती. काकांनी बरोबर जागी आणून सोडले आणि निरोप घेताना विचारले.

“तुमची ती डोंबिविली सुधारली की नाही की अजूनही तशीच आहे.” याला म्हणतात कॉन्फिडंस हे पुण्यात बसून आर्मस्ट्रॉंगला सांगतील चंद्रावर डाग नक्की कुठे आहे ते. असा आत्मविश्वास सापडने नाही.
पत्ता सांगण्याचा आणखीन एक दिव्य अनुभव लग्न झाल्यानंतर आला होता. बायकोचे कुणी नातेवाइक कर्वे नगरला राहत होते. त्यांच्याकडे जायचे होते. एक मुलगी तिकडन पत्ता सांगत होती. वय वर्षे अठरा ते वीस म्हणजे जीना यहा मरना यहा येही मुळा येही मुठा असा वगेरे काही प्रकार नव्हता. पण पुण्याचे पाणी ते.
“तुम्ही कुठे राहता?”
“युनिव्हर्सिटी रोडला ते नवीन इ स्क्वेअर झाले ना त्याच्यामागे”
“अच्छा! तुम्हाला मग शिवाजीनगर माहीत असेलच ना?”
“हो”
“तिकडे नाही जायचे, एफ सी रोडने डेक्कनला यायचे. डेक्कनवरुन सरळ कर्वे रोडने यायचे, पौड रोडचा पूल लागतो, तो पूल नाही चढायचा खालूनच यायचे. तो रोड सरळ कोथरुडला जातो तिकडे नाही जायचे, डावीकडे वळायचे. सरळ आल्यावर ब्रीज लागेल तिकडे नाही जायचे.”
असे बराच वेळ ती तुम्हाला हे दिसेल ते दिसेल पण तिकडे जायचे नाही असे सांगत होती. शेवटी मी तिला म्हटले
“मला कर्वे नगर कुठे आहे ते माहीत आहे फक्त तुमच्या सोसयटीचे नाव दे मी शोधून घेइन.”

लग्न झाले, संसार थाटायला लागलो आणि काही दुकानांच्या चकरा वाढल्या … फार्मसीच्या नाही हो तुळसीबागेतल्या दुकानांच्या. तुळसीबाग म्हणजे संसारपयोगी वस्तूंचा खजिना आहे. तुमचा संसार कुठलाही असू द्या आफ्रिकन, इटालियन, अमेरीकन, कोल्हापुरी किंवा पंजाबी, तुमच्या संसाराला लागनारी प्रत्येक वस्तू तुळसीबागेत सापडते म्हणजे सापडते. तुळसीबागेत सापडत नाही अशी संसारपयोगी वस्तू दाखवनाऱ्याचा तुळसीबाग विक्रेता संघाकडून शंभर शंभरच्या दहा नोटा देउन सत्कार करण्यात येइल अशी योजना तुळसीबागवाले राबवतात की काय अशी शंका येते. तुळसीबागेची ही ख्याती बऱ्याचदा ऐकल्याने माझ्यासाठी वस्तू सापडने ही समस्या नव्हतीच परंतु समस्या होती ती भाषेची. मैलामैलावर भाषा बदलते म्हणतात ना तेंव्हा मराठी असूनही भाषेची समस्या येते हे तर पुणे होते.

“अहो गंजी आहे का?” समोरचा डोळे मोठे करुन बघत होता. दोन तीन दुकानात पण तेच. एका दुकानात तर दुकानादाराने चक्क स्वतःच्या अर्ध टकलावरुन हात फिरवून हा हिंदीसारखे मराठी बोलनारा माणूस आपल्याला गंजा तर म्हणत नाही ना अशी खात्री करुन घेतली.
“गंजी, छोटा गंज.” असे म्हटल्यावर त्याने दहा माणसाचा भात मांडायला लागतो त्या साइजचा गंज दाखविला.
“अहो इतका मोठा नाही हो, दूध वगेरे तापवायला लागतो ना त्या साइजचा किंवा त्यापेक्षा छोटा हवा.”
“मग पातेल म्हणा न गंज काय म्हणता.” आता पातेल हा शब्द माहीत नव्हता असे नाही. पण त्या दुधाच्या गंजीला पातेल वगेरे म्हणायचे म्हणजे माझ्यासाठी रात्री उगाचाच केकाटनाऱ्या कुत्र्याला श्वानाचे अरण्यरुदन वगेरे म्हणण्यासारखे होते. मला चांगलाच धक्का बसला. तशीच गंमत सराट्याची, उलथन काय. आम्ही तर तो सराटा उलथण्याव्यतिरीक्त दरवाजाची कडी अडकवण्यासाठी सुद्धा वापरतो. वरणाला पुण्यात आमटी म्हणतात आणि आमटीला विदर्भात वरण म्हणतात हे महाराष्ट्रातच काय महाराष्ट्राच्या बाहेरील दुकानादाराला सुद्धा पक्के ठाउक आहे तरीही वरण म्हणताच पुण्यातला दुकानदार चमकतोच. मनात म्हणत असेल बरा बकरा सापडलाय आज. उपवासाला उसळ द्या म्हटल तर पुण्या मुंबईतल्या हॉटेलातला वेटर आ वासून बघतो आणि उपवासाला खिचडी खाल्ली म्हटली तर नागपूरातले हसतात. बाकी विदर्भात कोथींबीरीला सांबार का म्हणतात हा खरच इतिहास संशोधनाचा विषय आहे. हिंदीत धनिया आणि तेलंगणात कोथींबिरे मग सांबार कुठुन आला हे आजवर न उलगडलेल कोड आहे. अशीच गंमत सांडशी, झाडणी, खराटा, फडा हे सारे शोधताना आली. बर झाल हल्लीच्या संसारपयोगी वस्तूंमधून ते पेंचीस, पेचकस, कुऱ्हाड, सब्बल बाद झाले नाहीतर सब्बल म्हणजे पहार हे समजवायला दुकानातच खड्डा खोदावा लागला असता.

नुसते शब्दच नाही तर वाक्यप्रचारांचीही अशीच गंमत. आम्ही दोन दिवस बाहेरगावी गेलो होतो. आल्यानंतर सकाळीच एक काकू ओरडत आल्या.
“अहो तुम्ही गावाला जात आहेत ते सांगायचे ना, तुमचे दुधाचे पॅकेट अंगावर पडले ना आमच्या.”
मी आणि बायको दोघेही गप्प. आता ही बाई कुठल्या मजल्यावर राहते. ते पॅकेट तिच्या अंगावर कसे पडले तेंव्हा ही नेमकी कुठे उभी होती. दूधवाल्याने पॅकेट कुठुन फेकले की ते बरोबर हीच्याच अंगावर पडले. कुठल्या अँगलने पॅकट फेकले तर ते दोन किंवा तीन मजले खाली जाउन पडेल. असे सारे प्रश्न मला पडले. न्यूटनचे सारे नियम वापरुन बघत होतो पण काही अंदाज येत नव्हता. मी भूमिती, भूगोल, भूगर्भशास्त्र आणि अजून काय काय एकत्रित करुन विचार करीत होतो पण उत्तर काही सापडत नव्हते. मुख्य म्हणजे आम्ही गावाला जातो हे सांगितल्याने काय फरक पडनार होता. गावाला जाताना सोसायटीत दवंडी पिटवून जायची असा काही नियम आहे का असाही विचार येउन गेला. नवीन लग्न, नवीन संसार दिसतो तेंव्हा अनुभवाची कमी आहे असा विचार करुन ती बोलली.
“आता झाले ते झाले पुढे लक्षात ठेवा.” मग मलाही धीर आला.
“नक्की सांगू काकू, त्या दूधवाल्या पोराला पण सांगू.”
“त्याला सांगितले तरी चालेल माझाच मुलगा आहे तो.”
आता मात्र चाट पडायची वेळ होती. तुमचाच मुलगा आहे तर त्याला सांगायचे ना व्यवस्थित पॅकेट टाकायला, आम्हाला टवंडी पिटायला कशाला सांगता असा विचार मी करीत होतो. मी हा प्रसंग माझ्या मित्राला सांगितला मग त्याने सांगितले की अरे त्यांना त्या पॅकेटचा भुर्दंड पडला असेल. मी त्या दूधाच्या पॅकेटचे पैस देउ केले पण त्यांनी घेतले नाही. त्यानंतर पुण्यातच काय इतरत्र कुठेही गावाला जायचे असेल तर आम्ही पेपरवाल्याला, दूधवाल्याला आवर्जून सांगतो.

When you are in Rome be like Romans या तत्वानुसार आम्ही हळूहळू पु्ण्याशी जुळवुन घ्यायला शिकलो आणि पुणे आवडायला लागले. मुंबईत जसे लोकल जमायला लागली की मुंबई आवाडायला लागते तसे पुण्याचे आहे एकदा दुचाकी घेतली की पुणे आवडायला लागते. शहर आवडणे किंवा न आवडणे हे तुम्ही शहरात कितपत मोकळे भटकू शकता यावर अवलंबून असते. एकदा भटकायला लागलो की आवडीच्या जागा सापडायला लागतात मग शहर आपलस होउन जात. मलाही जे एम रोड, चतुःश्रुंगी हा परीसर, वैशालीतला उपमाच नाही पण इतरही, अॅमरोसिया, सर्जा, वगेरेचे जेवण सारेच आवडायला लागले. काहीच नाही जमले तर शनिवार रविवार पुण्याबाहेर भटकायला जायचे. कधी सिंहगडावर जायचे, पिठल भाकरी  खायची. रस्ते काय आणि ट्रफिक काय सर्वत्र सारखेच असते. माझ्यासाठी तसेही नवीन लग्नाचे दिवस होते त्यामुळे साऱ्या वेदना गोडच वाटायच्या. पण पुणे जास्त दिवस नशीबात नव्हते वर्ष सव्वा वर्षात पुणे सोडायची वेळ आली आणि मी परत पुण्यातला पाहुणा बनलो.